De meester en Margarita

De lijdensweg van de filmmakers

English > Bewerkingen > Films > Historiek

Inleiding

«Scenario’s werden geschreven, locaties gescout, geld verspild: maakt de geest van Stalin overuren om te voorkomen dat de Russische roman uit de jaren dertig naar het grote scherm wordt gebracht?», zo begon de Amerikaanse journaliste Mia Taylor in 2001 haar artikel in Tin House Issues no. 06, volume 2, nr. 2. Het ging over de pogingen van Hollywood om De meester en Margarita te verfilmen. Geen enkel van deze pogingen leidde tot resultaat.

Maar niet alleen in Hollywood, ook in Rusland hebben heel wat regisseurs herhaaldelijk moeilijkheden ondervonden om De meester en Margarita te verfilmen, want het is vaker niet gelukt dan wel. Hun verhalen vindt u in deze bijdrage. Een naam die u hier niet zal terugvinden is deze van regisseur Rolan Anatoljevitsj Bykov (1929-1998). Volgens veel auteurs had ook hij plannen om ooit De meester en Margarita te verfilmen. Maar in zijn dagboeken, die werden gepubliceerd onder de titel Я побит - начну сначала! [Ja pobit - natsjnoe snatsjala!] of Ik ben geslagen - ik zal herbeginnen! uit 2010 vond ik geen enkele concrete aanwijzing hiervoor. Hij komt dus niet voor in dit overzicht. Ook regisseur Vladimir Jakovlevitsj Vengerov (1920-1997) werd soms genoemd, maar daarover vond ik ook nergens bevestiging.

Werken van studenten van het VGIK

De allereerste verfilming van een scène uit De meester en Margarita werd opgenomen in 1968, iets meer dan een jaar nadat de roman - zij het zwaar gecensureerd - gepubliceerd werd in het tijdschrift Moskva.

Studente Svetlana Sergejevna Droezjinina (°1935) mocht in dat jaar tijdens haar regisseursopleiding aan het befaamde Всероссийский государственный институт кинематографии имени С. А. Герасимова (ВГИК) [Vserosyski gosoedartsvenny institoet kinematografii S.A. Gerasimova (VGIK)] of het Gerasimov Instituut voor Cinematografie (VGIK) een film van 15 minuten te maken op basis van één van de plots van de roman. Het ging om de scène waarin Fokitsj Sokov, de barman van het Variété Theater, naar Woland gaat om erover te klagen dat de tsjervontsi die hij de avond voordien had ontvangen veranderd waren in ordinaire papiersnippers. De rol van barman Sokov werd gespeeld door Nikolaj Ivanovitsj Parfenov (1912-1999), die van Woland door Emmanuel Saveljevitsj Geller (1898-1990). De Armeense regisseur Artavazd (Artur) Pelechian (°1938) nam de rol van Azazello op zich.

Droezjinina herinnerde zich de verwarring die op de set heerste, en ook nog dat de rol van de naakte Hella werd gespeeld door drie verschillende actrices. De film werd slechts één keer vertoond, en de twee exemplaren die ervan bestonden - één van het VGIK en één van Droezjinina - gingen allebei verloren.

In datzelfde VGIK mocht student Vitali Michailovitsj Fetisov (°1944) zich in 1976 laten inspireren door De meester en Margarita voor zijn eindwerk Никогда не отвлекайтесь на работе [Nikogda ne otvlekajtes na rabote] of Laat je nooit afleiden op het werk. Het werd een film van 20 minuten gebaseerd op hoofdstuk 7 van de roman, waarin Woland op bezoek komt bij Stjopa Lichodejev om zijn leefruimte in te nemen.

Oleg Pavlovitsj Tabakov (1935-2018) speelde zowel de rollen van Lichodejev als Azazello, Gleb Aleksandrovitsj Strizjenov (1923-1985) speelde Korovjev, Viktor Ivanovitsj Joesjin (1949-2007) was Behemoth, en de onbekende acteur Irakli Kiknadze speelde Woland. Van deze film is wel een kopie bewaard gebleven. U kan ze integraal bekijken op onze website.

Klik hier om de volledige film te bekijken

Veel later, in 1999, zou nog een andere studente van het VGIK, Varvara Viktorovna Faer (°1965), zich laten inspireren door De meester en Margarita voor haar eindwerk. Zij promoveerde met de kortfilm Мастерзапятая Маргарита [Master zapjataja Margarita] of Meester komma Margarita, een eigentijdse versie van de scène met de gele bloemen, waarin de meester en Margarita elkaar ontmoeten. Zes jaar later pas, in 2005, zou ze met deze film naar buiten komen om hem te tonen op Die 24 Stunden von Nürnberg, een jaarlijks kortfilmfestival in Duitsland. Een jaar later werd hij ook vertoond op festivals in Riverside (USA), Irpin (Oekraïne) en op het festival Hell on Reels in New York (USA).

Klik hier om de volledige film te bekijken

Daarnaast hebben nog tientallen studenten in verschillende scholen wereldwijd eindwerken gemaakt die door De meester en Margarita werden geïnspireerd. Wij hebben ze allemaal samengebracht op de «Meester en Margarita» website onder de noemer Animatiefilms.

Klik hier om alles te lezen over deze animatiefilms

De meester en Margarita op het scherm

1967
Igor Vasilievitsj Talankin

Kort nadat De meester en Margarita voor het eerst werd gepubliceerd in het tijdschrift Moskva had de filmmaatschappij Mosfilm de filmrechten gekocht van Boelgakovs weduwe Jelena Sergejevna. Regisseur Igor Vasilievitsj Talankin (1927-2010) werd aangeduid om de film te realiseren.

In zijn boek Кот ушел, а улыбка осталась [Kot oesjel, a oelybka ostalas] of De kat is weg, maar de glimlach blijft uit 2015 beschrijft een andere Russische regisseur, Georgi Nikolajevitsj Danelija (1930-2019), hoe hij in die tijd aan Talankin had voorgesteld om met hem samen te werken.

«Ik belde Talankin en stelde hem voor:
- Igor, laten we weer samen filmen. Jij doet het bijbelse deel en het verhaal van de meester, en ik doe alles over Woland en zijn gevolg.
- Gia, ik denk dat je zelf ook wel begrijpt dat we niet langer kunnen samenwerken.
- Ik begrijp dat. Maar het is toch jammer.

Een maand later werd het hoofdstuk Talankin afgesloten. Velen wilden deze film maken, maar niemand kreeg de toelating.».

1970
Seppo Nyyrö Wallin - Pilatus

Seppo Nyyrö Wallin (1928-2003) was een tv-regisseur en acteur uit Tampere (Finland). In 1970 werd hem gevraagd om een aflevering te regisseren van de TV-reeks Teatterituokio (Theatersessies). Deze reeks liep op de Finse televisie van 1962 tot 1982, en kende 102 afleveringen. Er werd één TV-film per maand uitgezonden. Op 28 maart 1970 was het de beurt aan Walins film Pilatus, gebaseerd op de bijbelse hoofdstukken van De meester en Margarita. Daarmee is dit de allereerste ons bekende professionele filmbewerking van De meester en Margarita.

Voor deze film vertaalde Ulla-Liisa Heino (°1934) de tekst van Boelgakov uit het Russisch, en Seppo Wallin zorgde zelf, samen met de Finse auteur Juha Vakkuri (1946-2019), voor het scenario.

1972
Andrzej Wajda - Pilate en anderen

In 1972 regisseerde de Poolse regisseur Andrzej Wajda (1926-2016) de film Pilatus und Andere. Net als Seppo Wallin twee jaar eerder vertelde hij alleen het bijbelse verhaal van de roman, maar in een hedendaagse setting. De film werd uitgezonden door de Duitse televisiezender ZDF op 29 maart 1972. De film is nog bekend onder twee andere titels: Pilat i inni en Ein Film für Karfreitag. Hij werd nog eens vertoond op het Filmfestival van Berlijn op 15 februari 2006, toen regisseur Wajda er een Ere-Gouden Beer kreeg.

1972
Aleksandar Petrović - Il maestro e Margherita

In 1972 was regisseur Aleksander Petrović (1929-1994) de eerste die een poging heeft ondernomen om het volledige verhaal van De meester en Margarita te verfilmen, maar de vraag is of dat een goede zaak was. Wie de roman gelezen heeft, loopt immers het risico om na het bekijken van deze film zeer ontgoocheld te zijn.

Petrović vertelt namelijk een vlak verhaal over een bekend Sovjetschrijver en -dramaturg wiens toneelstuk over Pontius Pilatus wordt afgevoerd tijdens de repetities, maar die dan door de duivel Wodan en zijn vriendin Margarita wordt gesteund in zijn verzet tegen de censoren. Dank zij die hulp komt het stuk toch op de affiche van het theater, voorafgegaan door een zwarte magieshow van ene professor Woland. Petrović haspelt de personages en de gebeurtenissen van de roman door elkaar alsof hij het boek slechts even heeft doorbladerd vooraleer aan het filmen te beginnen.

In zijn film is er geen spoor van Afranius, Ratteschrik, Kajafas, Mattheus Levi of Jehoeda uit Karioth, en verder: geen duivelsbal, geen appartement nummer 50, geen vlucht van Margarita, geen bijbelse intriges, geen scène op de Mussenheuvels, en zo kan ik nog wel even doorgaan.

Aleksandar Petrović was in 1972 een Joegoslaaf, en hij heeft deze film oorspronkelijk in het Servisch gemaakt. Het grote verschil met de meer bekende Italiaanse versie is niet alleen de taal, maar ook het feit dat u in de Servische versie niet de soundtrack van Ennio Morricone (1928-2020) te horen krijgt. Wel veel Russische liedjes, die in de Italiaanse versie ook wel te horen zijn, maar slechts sporadisch en fragmentarisch, omdat ze vaak weggedrukt worden door de soundtrack van Morricone. In de Servische versie komen ze beter tot hun recht.

Over de acteerprestaties van Alain Cuny (1908-1994) als Woland, Mimsy Farmer (°1945) als Margarita en Ugo Tognazzi (1922-1990) als de meester zullen we maar zedig zwijgen.

1975
Sergej Alimov

In 1975 bedacht kunstenaar en animator Sergej Aleksandrovitsj Alimov (1938-2019) een zwart-wit tekenfilm gebaseerd op De meester en Margarita.

Hij kreeg echter geen steun van het eerder vermelde Goskino, en vond dus niet het nodige geld om zijn project te realiseren. In 2017 voltooide hij een cyclus van twaalf zwart-wit grafische vellen die hij voor zijn film had voorbereid.

Klik hier om de tekeningen van Sergej Alimov te bekijken

1979
Andrej Arsenjevitsj Tarkovski

Regisseur Andrej Arsenjevitsj Tarkovski (1932-1986) had in december 1979 bij de filmstudio Mosfilm een zogenaamd creatief plan had voorgelegd, waarin onder meer de verfilming van De meester en Margarita was voorzien. Dat beschrijft hij tenminste in zijn dagboek Мартиролог [Martirolog] of Martelaarschap, dat in 2008 verscheen bij het Internationaal Tarkovski instituut in Firenze, Italië.

In datzelfde dagboek beschrijft Tarkovski enkele keren welke twijfels hij daarbij had. Ondanks het plan heeft hij uiteindelijk nooit de toestemming gekregen om de roman te verfilmen.

1985
Eldar Aleksadrovitsj Rjazanov

Ook regisseur Eldar Aleksandrovitsj Rjazanov (1927-2015) wou De meester en Margarita verfilmen. In februari 1985 noteerde hij in zijn dagboek Грустное лицо комедии [Groestnoje litso komedii] of Het trieste gezicht van de komedie dat hij met het oog daarop een bezoek had gebracht aan Michail Vasiljevitsj Zimjanin (1914-1995), die als secretaris van het Centraal Comité van de Communistische partij verantwoordelijk was voor cultuur, wetenschap en massamedia. Zimjanin gaf echter geen duidelijk antwoord, en zei «dat er moest overlegd worden».

In maart van datzelfde jaar ontmoette Rjazanov het hoofd van de afdeling cultuur van de partij Vasili Filimonovitsj Shauro (1912-2007). Die was duidelijker dan Zimjanin: «We gaan De meester en Margarita niet verfilmen». Hij zei dat zonder opgave van reden, en zonder te vertellen wie die beslissing genomen had.

Uiteindelijk liet Rjazanov liet het idee varen om de roman te verfilmen, beu als hij het was om met een ongekende bureaucratie te bekvechten.

1986
Vladimir Vasiljev en Boris Jermolajev - Fuete

De film Fuete werd in 1986 gemaakt door de Russische regisseur Boris Vladimirovitsj Jermolajev (°1938) en choreograaf Vladimir Viktorovitsj Vasiljev (°1940). Hij vertelt niet het verhaal van de roman van Mikhail Boelgakov, maar alles draait om een balletvoorstelling van De meester en Margarita, die gebaseerd is op de roman.

In een groot theater in Leningrad wordt alles in gereedheid gebracht voor het ballet De meester en Margarita. Alle rollen zijn verdeeld, de getalenteerde danseres Jelena Knjazeva krijgt de rol van Margarita. Maar de choreograaf verandert vlak plots van mening en geeft de rol aan een jonge debutante. Knjazeva wordt met tegenzin een mentor voor de jonge danseres en werkt met haar om een goed beeld van Margarita te creëren. De relatie tussen leraar en leerling is niet zo gemakkelijk, het zijn twee getalenteerde mensen die moeilijk gemeenschappelijke taal vinden en waartussen een constante rivaliteit te voelen is. Maar de première van De meester en Margarita gaat door.

Het verhaal van de film is verweven met scènes over niet uitgevoerde voorstellingen, de meester, Pilatus, Margarita, bijbelse motieven, tederheid en wanhoop.

In de film herkennen we de bekende Russische acteur Valentin Iosifovitsj Gaft (1935-2020) in de rol van dichter. En die heeft iets met De meester en Margarita, want hij zou later de rollen spelen van Woland in de film van Joeri Kara (1994), en van Kajafas in de televisiereeks van Vladimir Bortko (2005).v

De rol van danseres Jelena Knjazeva wordt gespeeld door de beroemde ballerina Jekaterina Sergejevna Maksimova (1939-2009). Zij was jarenlang, van 1958 tot 1980, sterdanseres van het Bolsjoi Theater in Moskou, waar ze vaak danste met haar echtgenoot Vladimir Vasiljev, de choreograaf en co-regisseur van deze film, die van 1995 tot 2000 algemeen en artistiek directeur was van het Bolsjoi Theater.

1986
Vladimir Naumovitsj Naumov

Vladimir Naumovitsj Naumov (°1927), die samen met Aleksandr Aleksandrivitsj Alov (1923-1983) reeds in 1970 het toneelstuk Бег [Beg] of De vlucht van Boelgakov had verfilmd, wou in 1986 van de verminderende censuur in de Sovjet-cinema gebruik maken om een aanvraag in te dienen voor de bewerking van De meester en Margarita. Na het zien van De vlucht had Jelena Sergejevna immers gezegd dat zij wilde dat Naumov en Alov de werken van Boelgakov zouden blijven verfilmen. Bij die gelegenheid had zij ook aan Naumov de volledige, niet gecensureerde uitgave van De meester en Margarita gegeven.

Maar Naumov haakte af toen hij vernam dat Elem Hermanovitsj Klimov (1933-2003), de eerste secretaris van de Союз кинематографистов СССР [Sojoez kinematografistov SSSR] of de Bond van Cinematografen van de Sovjet-Unie al dezelfde aanvraag had ingediend en al een overeenkomst had gemaakt met het Amerikaanse productiehuis Columbia Pictures.

1986-1987
Gennadi Ivanovitsj Poloka

Regisseur Gennadi Ivanovitsj Poloka (1930-2014) las De meester en Margarita reeds in 1963, toen de roman nog niet gepubliceerd was. Poloka was bevriend met Sergej Aleksandrovitsj Jermolinski (1900-1984), het prototype van Aloysi Mogaritsj in de roman. Jermolinski had Poloka voorgesteld aan Jelena Sergejevna.

Na een succesvol begin van zijn carrière, onder meer als directeur van de filmstudio Mosfilm kreeg Poloka echter steeds meer moeilijkheden om zijn films af te werken omdat ze beschouwd werden als «politiek en artistiek vreemd». In 1987, aan het begin van de perestrojka, werd Poloka voorzitter van het Bureau van regisseurs van de Unie van cinematografen van de USSR, en kon hij beginnen hopen op het verfilmen van De meester en Margarita. Maar, net als Vladimir Naumov, stuitte ook hij op Elem Hermanovitsj Klimov (1933-2003).

1987
Elem Hermanovitsj Klimov

In 1987 kwam Elem Hermanovitsj Klimov (1933-2003) dus volop in beeld. In zijn ambitie om De meester en Margarita te verfilmen werd hij gesteund door Philip Timofejevitsj Jermasj (1923-2002), die van 1972 tot 1986 voorzitter was van het Государственный комитет по кинематографии СССР (Госкино) [Gosoedastvenni komitet po kinematografii SSSR (Goskino)] of het Staatscomité voor Cinematografie van de Sovjet-Unie (Goskino)

Klimov had bovendien buitenlandse contacten. Hij was bevriend met de Britse producer David Putnam (°1941), die in 1987 voorzitter en CEO was van de Amerikaanse filmmaatschappij Columbia Pictures.

Klimov kende ook Claudia Cardinale (°1938) en haar man, producer Franco Cristaldi (1924-1992). Hij had hen ontmoet in 1973 op de set van de Sovjet-Italiaanse film Красная палатка [Krasnaja palatka] of De rode tent. Cristaldi stelde voor dat het Moskouverhaal van De meester en Margarita zou worden gefilmd door Klimov, en het bjbelse verhaal door de Italiaanse regisseur Federico Fellini (1920-1993). Uiteraard zou Claudia Cardinale de rol van Margarita moeten spelen.

In 1988 nam Klimov ontslag als voorzitter van het Goskino om op sabbatical te gaan en zich volledig te richten op de realisatie van De meester en Margarita.

Later herinnerde hij zich: «Toen mijn broer Herman Hermanovitsj Klimov (°1941) en ik het scenario aan het schrijven waren, waakten wij erover om met een groot respect voor de auteur te werken, wat niet zo gemakkelijk was. En natuurlijk maakten wij ons zorgen: zullen de mensen ons werk waarderen?» Maar dat was niet het enige probleem. Er bestonden, bijvoorbeeld, nog geen technologieën die een geloofwaardige sprekende kater konden ontwikkelen. «Daar was veel geld voor nodig. En dat heb ik niet gevonden».

Het project werd wel opgenomen in de plannen van de Goskino, hoewel de medewerking van Fellini geschrapt werd. Maar de perestrojka brak aan, en Klimov offerde zijn plannen op omdat hij naar eigen zeggen verwikkeld was in een strijd voor de democratie aan het hoofd van de Bond van Cinematografen van de Sovjet-Unie. Daarna was het te laat om een film te maken, niet in het minst om financiële redenen: Klimov had een budget van bijna 100 miljoen dollar gevraagd. Ook zijn vriend David Putnam van Columbia Pictures kon niet helpen. «We hebben niet de technologie die nodig is om te filmen wat er in het scenario staat», zei hij. Bovendien voelden de gebroeders Klimov er niet veel voor om «minstens twee Amerikaanse supersterren» te laten meespelen, zoals gevraagd werd door de Amerikanen.

Nog even dacht Elen Klimov om de hulp van zijn vriend Miloš Forman (1932-2018) in te roepen, maar uitendelijk gaf hij zijn plannen op. Er was immers een nieuwe kaper op de kust gekomen in de persoon van Joeri Viktorovitsj Kara (°1954).

1987
Georgi Nikolajevitsj Danelija

In 1966 was de Georgische regisseur Georgi Nikolajevitsj Danelija (1930-2019) op de terugweg van Bakoe, Azerbeidzjan. Hij was vergezeld van cineast Vadim Ivanovitsj Joesov (1929-2013), die bij een tussenstop in het Krylatskoye station een gebraden kip had gekocht. Bij gebrek aan kranten kocht hij in de kiosk ook een tijdschrift waarvan hij een deel gebruikte om de resten van de kip in te verpakken. Ondertussen las Danielija wat overbleef van het tijdschrift. Het bleek een exemplaar te zijn van het decembernummer van het maandblad Moskva, met daarin de allereerste publicatie van De meester en Margarita.

Zoals u hierboven kon lezen, beschreef Denelija in zijn boek De kat is weg, maar de glimlach blijft hoe hij hoe eerder reeds aan Igor Talankin had voorgesteld om samen te werken. In hetzelfde boek beschrijft hij ook hoe Elim Klimov hem belde om de verfilming van De meester en Margarita aan hem over te laten.

«Ik ben al sinds mijn jeugd bevriend met Elem Klimov. Maar we hadden een fundamenteel meningsverschil. Elem geloofde dat Stalin een schurk was die Lenins leerstellingen verdraaide. En ik geloofde dat Stalin een trouwe discipel van Lenin was en precies deed wat hij naliet. En wie van hen de grootste schurk is, dat is niet aan mij om te oordelen. Elem gaf me ‘De meester en Margarita’, ik belde hem om hem te bedanken, en om hem te zeggen dat ik niet wist hoe ik die film moest maken».

Vooral het personage van Behemoth baarde Danelija veel zorgen. «Maar die kat! Hoe maak je een kat? Een acteur in een kattenhuid? Dat zou merkbaar zijn. Poppenanimatie? Naast de acteurs zullen die dood lijken. Gewoon een man, een ondeugende jongeman? Neen, dat zullen ze ons niet vergeven, iedereen wacht op een charmante knappe lelijke kat. Ik belde Elem en weigerde».

Nadat hij de animatiefilm Ku! Kin-dza-dza had gemaakt veranderde Denelija van idee. Hij was er zeker van dat er een uitstekende animatiefilm gemaakt kon worden op basis van De meester en Margarita. Maar hij had geen kracht meer voor een dergelijke inspanning.

Toen vernam hij dat regisseur Joeri Kara aan de film De meester en Margarita was begonnen in de Studio Gorki. Ondanks het feit dat Klimov en Danelija hun plannen aan het opbergen waren, belden ze toch nog samen één keer naar Goskino:

- Wij zouden deze film maken. Waarom werd hij aan een ander gegeven?
- Niemand heeft wat gevraagd. Hij vond sponsors, die gaven hem geld, dus kon hij beginnen. Zo werkt het kapitalisme.
- Nou, en wat te doen? Wat moeten we doen?
- Wat kunnen we doen? Gorki Studio opblazen? Ik ben ervan overtuigd dat er twee totaal verschillende films zullen komen.
- Maar dit is onzin, ik heb de eerste aanvraag ingediend!
- Nee, Elem, niet de eerste. Igor Talankin was de eerste die solliciteerde, daarna Vengerov, daarna ging Naumov de film maken. Iedereen werd geweigerd, maar jij mocht. Je was de eerste secretaris van de Bond.

Maar zelfs de eerste secretaris van de Bond en zijn jeugdvriend slaagden er niet in om hun droom waar te maken.

1989
Roman Polanski

In november 1989 werd de Pools-Franse regisseur Roman Polanski (°1933) benaderd door de filmproducent Warner Bros met de vraag om een filmversie van De meester en Margarita te maken. Polanski was de idee zeer genegen: «In Polen is het een cultboek. We waren veel gevoeliger voor al die Sovjet-absurditeit en surrealisme. Eind jaren tachtig was ik op zoek naar materiaal en dacht ik aan ‘De meester en Margarita’. De wens om een film te maken komt voort uit wat je graag zou willen zien, en op dat moment was het dat wat ik op het scherm wilde zien».

In alle bescheidenheid omschreef hij zijn eigen scenario als «het beste dat ooit was geschreven». Polanski had het ontwikkeld in samenwerking met John Brownjohn (1929-2020). In hun scenario waren de meester en Margarita geen overspelige minnaars meer, maar buren, met Margarita als een jonge muzieklerares.

Kort daarna werd de idee echter weer gedumpt, enerzijds omwille van het kostenplaatje, anderzijds omdat Warner Bros vond dat een satire op de Sovjet-Unie door door de val van de Berlijnse muur niet relevant meer zou zijn.

1989 (?)
Ray Manzarek

Ook Ray Manzarek (1939-2013), lid van de legendarische groep The Doors, maar van opleiding filmmaker, had in die tijd plannen om een film te maken van De meester en Margarita.

Manzarek dacht aan Mick Jagger (°1943), zanger van The Rolling Stones, om de rol van Woland te spelen. Jerry Hall (°1956), gedurende jaren de levensgezellin van Jagger, zei hem: «Het is zijn favoriete boek! Die rol is voor hem! Hij is gewoon Professor Woland». Voor de rol van Margarita had Manzarek de actrice Julie Delpy (°1969) aangesproken.

Het scenario werd geschreven door Rick Valentine, en Manzarek dacht aan Peter Medak (°1937) als regisseur. Maar Michael Lang (1944-2022), één van de organisatoren van het legendarische rockfestival in Woodstock in 1969, die de rechten voor de film had gekocht, hield niet van het scenario. Medak vond het ook niet goed en haakte af.

1989
Aleksandr Dzekoen - Master i Margarita

In 1974 studeerde Aleksandr Ivanovitsj Dzekoen (°1945) af aan het Instituut voor Theater, Muziek en Film van Leningrad en begon hij te werken voor het Academisch Dramatheater Karl Marx in Saratov, waar hij directeur werd in 1982. Van 1991 tot 1997 was hij er ook Artistiek directeur. Dzekoen heeft meer dan 50 theaterstukken gerealiseerd, waaronder heel wat werken van Michail Boelgakov zoals Het appartement van Zojka, Het purperen eiland en De witte garde. In 1986 regisseerde hij De meester en Margarita, een stuk waarvoor de toeschouwers twee opeenvolgende avonden moesten vrij houden, omdat het te lang was voor één voorstelling.

In 1989 verfilmde Dzekoen zijn theaterbewerking van De meester en Margarita voor televisie. Zoals de ondertitel - Hoofdstukken uit de roman - reeds laat vermoeden, omvat de film niet de hele roman. 21 hoofdstukken ervan werden verwerkt in een tweedelige film van in totaal 190 minuten.

En dat zijn 190 lange minuten, om eerlijk te zijn. Want deze film is geen «echte» film. Het is de registratie van een lang toneelstuk. Het aanwenden van close-ups en het toevoegen van een soundtrack zijn onvoldoende als hulpmiddelen om van deze theatervoorstelling een heuse filmversie te maken. Bovendien onthullen de close-ups details die je in het theater niet opmerkt. Zoals bijvoorbeeld het feit dat actrice Valentina Aleksandra Fedotova (°1947) in 1989 toch wel al een beetje te oud was om een geloofwaardige Margarita neer te zetten.

1990
Maciej Wojtyszko - Mistrz i Małgorzata

Deze televisiereeks in vier afleveringen die regisseur Maciej Wojtyszko (°1946) maakte voor de Poolse televisie is de eerste verfilming van de roman die een getrouwe weergave van de oorspronkelijke verhaallijn van het boek nastreefde, zij het dat ze daar niet helemaal in geslaagd is.

De reeks volgt zeer getrouw het verhaal van Boelgakov, maar ademt niet steeds dezelfde sfeer. Eén van de redenen is dat het nooit donker is in deze serie. De reden daarvoor was volgens Wojtyszko heel eenvoudig: er was onvoldoende budget om scènes in het donker op te nemen. Toch behoren enkele scènes tot de beste die ik ooit gezien heb in adaptaties van de De meester en Margarita. Zoals de groteske ontmoeting van de meester met Lapsjennikova, de secretaresse van de redactieraad die moet beslissen over een mogelijke publicatie van zijn roman over Pilatus, of de scène van de massahypnose van de personeelsleden van de Commissie van Toneel en Licht Amusement in de Vagankovstraat en de ondervraging van Jesjoea Ha-Notsri door Pilatus.

De voornaamste acteurs zijn Anna Dymna (°1951) in de rol van Margarita, Wladyslaw Kowalski (1936-2017) als de meester, Gustaw Holoubek (1923-2008) als Professor Woland en Zbigniew Zapasiewicz (1934-2009) als Pilatus.

Uw webmaster ondertitelde deze reeks en veel andere films en TV-reeksen gebaseerd op de werken van Michail Boelgakov in het Nederlands, Engels, Frans, Duits, Spaans en Italiaans. Deze films zijn verkrijgbaar in onze web shop.

Klik hier voor een overzicht van onze filmcatalogus

1990
Andras Szirtes - Forradalom Utan

In kringen van cinefielen wordt de Hongaarse regisseur Andras Szirtes (°1951) beschouwd als een van de meest innovatieve en uitdagende filmmakers van Europa. Van 1987 tot 1989 werkte hij aan de experimentele film Forradalom Után of Na de revolutie. De film werd uitgebracht in 1990, toen zijn geboorteland Hongarije nog de nasleep ondervond van de rampzalige politieke veranderingen. Op het moment dat hij deze film maakte woonde Szirtes in New York.

Szirtes zelf zegt dat zijn persoonlijk verhaal zich in deze film vermengt met het verhaal uit De meester en Margarita. Het vraagt echter wel enige moeite van de kijker om dat te merken. Ik heb een verhaal gezien van een schrijver die een grote roman wil schrijven maar die, om de censuur te omzeilen, die roman schrijft vanuit het oogpunt van zijn kat, en dat wordt rijkelijk voorzien van allusies naar De meester en Margarita. Ik zag vooral een visuele compositie, bijeengehouden door flarden uit oude Sovjet-documentaires en stukken tekst uit De meester en Margarita, maar niet echt een cinematografische bewerking van de roman.

1991
Oldřich Daněk - Pilát Pontský, onoho dne

Oldřich Daněk (1927-2000) was een Tsjechische schrijver en filmmaker, geboren in Ostrava in het toenmalige Tsjecho-Slowakije. Hij studeerde aan de theaterfaculteit van de Academie voor Podiumkunsten in Praag (DAMU). Als regisseur maakte hij, naast langspeelfilms, ook televisiereeksen, en hij schreef ook een aantal luisterspelen voor de radio.

In 1991 maakte Oldřich Daněk de TV-film Pilát Pontský, onoho dne, wat zou kunnen vertaald worden als Een dag uit het leven van Pontius Pilatus. De film werd gemaakt in opdracht van de Tsjechische televisie en vertelt alleen het bijbelse verhaal van De meester en Margarita. Luděk Munzar (1933-2019) speelt Pontius Pilatus, en Ondřej Vetchý (°1962) speelt Jesjoea Ha-Notsri.

1992
Paul Bryers - Incident in Judea

Paul Bryers (°1945) is een Britse schrijver en filmmaker. Hij heeft veel op feiten gebaseerde drama's geschreven en geregisseerd voor televisie, radio en theater, en films aangepast en geregisseerd op basis van het werk van uitstekende toneelschrijvers als Arthur Miller en Michael Boelgakov.

Paul Bryers maakte de TV-film Incident In Judea, die alleen het bijbelse verhaal van De meester en Margarita vertelt. De film werd uitgezonden door het Britse Channel 4 op 31 maart 1991. Het was het eerste echte drama dat Paul Bryers ooit regisseerde en hij vertelde mij dat het nog steeds een van zijn beste ervaringen als regisseur is.

Bryers kon beschikken over een selectie van de beste acteurs die toen in het Verenigd Koninkrijk voor televisie werkten. De film wordt voor een groot stuk gedragen door de acteerprestatie van John Woodvine (°1929) als Pontius Pilatus, maar daarnaast schitteren ook Mark Rylance (°1960) als Jesjoea Ha-Notsri, Jim Carter (°1948) als Afranius, Lee Montague (°1927) als Jozef Kaifa, Jason Carter (°1960) als Jehoeda van Kiriath, Frank Baker als Levi Mattheus en Rosalind Bennett (°1966) als Niza.

1994
Joeri Viktorovitsj Kara - Master i Margarita

In 1994 leverde de Russische regisseur Joeri Viktorovitsj Kara (°1954) zijn bewerking van De meester en Margarita af. Hoe hij erin geslaagd is om dat georganiseerd te krijgen is nog steeds niet duidelijk. Kara vertelde dat hij eraan kon beginnen omdat Elem Klimov (zie hoger) zijn filmplannen had opgegeven, terwijl Klimov beweerde dat hij zijn plannen had opgeborgen omdat Kara was begonnen met filmen.

Mede omwille van deze onduidelijkheid heerste er aanvankelijk een soort van verzet onder acteurs om in deze film mee te spelen. Oleg Ivanovitsj Jankovski (°1944), kreeg een aanbod om de rol van de meester te spelen, maar hij weigerde. Iets later had Joeri Kara de rol van Woland aangeboden aan Jevgeni Aleksandrovitsj Jevstignejev (1926-1992). Die ging akkoord, maar hij vroeg enig uitstel om te beginnen: hij moest eerst voor een operatie naar Engeland. Maar hij keerde nooit levend terug naar Rusland - hij stierf op de operatietafel. Na bekomen te zijn van de schok van de plotselinge dood van de acteur, nodigde Kara Valentin Gaft uit om Woland te spelen.

Na enig wikken en wegen weigerde Aleksander Gavrilovitsj Abdoelov (1953-2008) de rol van Korovjev - later zou Abdoelov deze rol wél, en met glans, spelen in de TV-reeks van Vladimir Bortko. Toch kon Kara nog een gezelschap van sterren overtuigen: Anastasia Aleksandrovna Vertinskaja (°1944) als Margarita, Valentin Iosifovitsj Gaft (1935-2020) als Woland, Michail Aleksandrovitsj Oeljanov (1927-2007) als Pilatus, Aleksandr Georgievitsj Filippenko (°1944) als Korovjev, Nikolaj Petrovitsj Boerljajev (°1946) als Jesjoea en Leo Konstantinovitsj Doerov (1931-2015) als Levi Matteus. De filmmuziek werd geschreven door Alfred Garrievitsj Schnittke (1934-1998).

De film van Kara was in die tijd de duurste post-Sovjet productie. De hoge inflatie en de instabiliteit van de roebel deden voor productiemaatschappij TAMP de kosten oplopen tot 15 miljoen dollar. Het filmen zelf ging gepaard met regelmatig terugkerende problemen met de producenten, maar ook met de acteurs. Zo weigerden bijvoorbeeld de vrouwelijke figuranten die moesten optreden op het bal van Woland om naakt gefilmd te worden. Dat was niet omdat ze er te preuts voor waren, maar wel omdat het te koud was in het Marmerpaleis van Sint-Petersburg, waar de opnames plaatsvonden.

Toen de film klaar was besloten de producers Arsen Adamjan, Irena Minejeva, Aleksander Misjin en Vladimir Skori echter om hem niet uit te brengen. TAMP-voorzitter Vladimir Skori vond de director's cut van Joeri Kara onaanvaardbaar, omdat hij 3 uur en 20 minuten duurde, en eiste een inkorting tot maximum twee uur. De soundtrack van Alfred Garrievitsj Schnittke (1934-1998) werd wel op CD uitgebracht in 2005.

Terwijl de regisseur en de producdenten hun strijd om de duur van de film aan het uitvechten warern verscheen plots een nieuwe figuur ten tonele die ervoor zou zorgen dat het nog tot 2011 zou duren eer de prent kon vertoond worden. Die figuur was Sergej Sergejevitsj Sjilovski (°1952), een kleinzoon uit het tweede huwelijk van Jelena Sergejevna, die erin geslaagd was om de auteursrechten voor het werk van Michail Boelgakov te verwerven. Meer informatie over deze figuur kan u lezen door op de link hieronder te klikken.

Klik hier om méér te lezen over Sergej Sjilovski

De film werd pas in 2006 vertoond als onderdeel van het 28ste Filmfestival van Moskou. Op 17 januari 2011 kreeg hij eindelijk een persvisie in Sint-Petersburg, en vanaf 7 april 2011 kon het grote publiek hem dan uiteindelijk zien in de Russische bioscopen.

Uw webmaster ondertitelde deze film en veel andere films en TV-reeksen gebaseerd op de werken van Michail Boelgakov in het Nederlands, Engels, Frans, Duits, Spaans en Italiaans. Deze films zijn verkrijgbaar in onze web shop.

Klik hier voor een overzicht van onze filmcatalogus

1996
Sergej Glebovitsj Desnitski - Master i Margarita

Sergej Glebovitsj Desnitski (°1941) is een Russisch acteur en regisseur. In 1962 studeerde hij af aan de Theaterschool van het befaamde Moskouse Kunsttheater MKhAT, waaraan hij ook als acteur verbonden was van 1965 tot 1990.

In 1990 had hij samen met zijn toenmalige vrouw, actrice Jelena Joernieva Kondratova (°1952), een eigen onderneming opgericht waarmee hij drie werken uit de Russische literatuur verfilmde. Eén ervan was De meester en Margarita van Michail Boelgakov. Zijn filmversie was een bewerking van het theaterstuk De buitengewone avonturen van de meester Michail Afanasievitsj en zijn Margarita, Jelena Sergejevna, dat werd opgevoerd in het theater У Никитских ворот [Oe Nikitskich vorot] of Bij de Nikitskipoort, waaraan hij toen verbonden was.

Sergej Desnitski speelde zelf de rol van de meester, zijn echtgenote Jelena Kondratova speelde de rol van Margarita.

2005
Ibolya Fekete - A Mester és Margarita

Ibolya Fekete (°1951) is een Hongaarse filmmaakster. In 1990 werd zij dramaturg voor de Hunnia Film Studios. Toen zij in 1989-1990 de documentaire Van Berlijn tot Berlijn realiseerde, startte haar carrière als regisseur.

Haar films werden zelden grote commerciële successen, maar vallen wel vaak in de prijzen op festivals. In 2005 maakte Fekete een korte film van 26 minuten, getiteld A Mester és Margarita. Deze film, met enkele bekende Russische en Hongaarse acteurs, werd uitgezonden door MTV Premier op 5 oktober 2005. De reportage over het maken van de film duurde langer dan de film zelf.

Sergej Aleksandrovitsj Grekov (°1958) speelde de rol van Woland, Grigori Aleksejevitsj Lifanov (°1966) speelde de rol van de meester, en Regina Konstantinovna Mjannik (°1971) speelde de rol van Margarita.

2005
Vladimir Vladimirovitsj Bortko - Master i Margarita

In 2005 vertoonde de tv-zender Rossia een reeks van tien afleveringen van De meester en Margarita, geregiseerd door Vladimir Vladimirovitsj Bortko (°1946).

Het was de tweede poging van regisseur Bortko om Boelgakovs roman te verfilmen. In 2000 was hij reeds benaderd geweest door de Kino-Most filmstudio om de roman te verfilmen als een tiendelige TV-reeks onder de titel Визит Воланда [Vizit Volanda] of Het bezoek van Woland. De studio zou de reeks maken voor het televisiekanaal kanaal NTV, maar op het laatste ogenblik lukte het bedrijf er niet in om tot een overeenkomst over de auteursrechten te komen met Sergej Sergejevitsj Sjilovski (°1952), die naar eigen zeggen onderhandelingen aan het voeren was met Nikita Androsiani en Svetlana Valerievna Migunova-Dali (°1957) voor een Amerikaanse productie.

Maar met Rossia lukte het daarna wel. En het gebeurde niet onopgemerkt. Het filmen duurde 9 maanden. Meer dan 50 personages waren bij de film betrokken, acteurs van verschillende generaties speelden erin. De voornaamste rollen werden gespeeld door Oleg Valerjanovitsj Basilashvili (°1934) als Woland, Anna Leonidovna Kovalltsjoek (°1977) als Margarita, Aleksander Vladimirovitsj Galibin (°1955) als de meester, Kirill Joerievitsj Lavrov (1925-2007) als Pontius Pilatus, en Aleksander Gavrilovitsj Abdoelov (1953-2008) als Korovjev. Valentin Iosifovitsj Gaft (1935-2020) speelde een opgemerkte dubbelrol. Hij was tegelijk Jozef Kaifa en het hoofd van de geheime dienst NKVD.

In tegenstelling tot bijna alle vorige schermbewerkingen volgde Vladimir Bortko het boek zeer zorgvuldig. Als je 10 maal 52 minuten ter beschikking hebt kan dat uiteraard iets beter dan wanneer je een film van 90 minuten moet afleveren. De opzet van een TV-reeks bleek een ideaal formaat om een ingewikkeld, multidimensioneel werk met veel verschillende personages te behandelen. Bortko had op dat vlak al eerder zijn talent bewezen met zijn TV-adaptatie van De Idioot van Fjodor Michailovitsj Dostojevski (1821-1881) in 2003. Hij had trouwens ook eerder al een ander werk van Boelgakov verfilmd, met name de novelle Hondehart, in 1988. Hij respecteerde de dialogen uit de roman bijna woord voor woord omdat, zo vertelde hij, Boelgakov zelf de roman haast als een scenario had geschreven.

Ondanks het feit dat de stad Moskou een belangrijke rol speelt in de roman, werden de scènes uit de jaren ‘30 in Sint-Petersburg gedraaid. «Het Sint-Peterburg van vandaag lijkt veel meer op het Moskou van de Stalinperiode dan het Moskou van vandaag», zei Bortko daarover. De Bijbelse scènes werden opgenomen in Bulgarije en op de Krim.

Bortko moest met flink wat problemen kampen tijdens het filmen. Een eerste probleem was de weergave van de kater Behemoth. Daarvoor had hij eerst hulp gezocht in Hollywood bij de beroemde Tom Woodruff (°1959), die het bedrijf Amalgamated Dynamics had opgericht en daarmee het ene succes na het andere boekte. Zijn prijskaartje voor een Behemoth, vervaardigd met animatronics, bedroeg echter 5 miljoen dollar. Maar dat was het totale budget voor de hele reeks, en dus moest Bortko noodgewongen een mechanische pop gebruiken.

Een ander probleem was dat bij het begin van de opnamen acteur Oleg Basilashvili plots een scherpe kramp in zijn keel voelde. Hij hijgde en verloor enkele seconden het bewustzijn. De diagnose was ernstig: ligamenteuze bloeding. Gedurende een maand mocht hij van de dokters helemaal niet spreken.

Over stemmen gesproken: regisseur Bortko hield niet van de stem van acteur Aleksander Galibin (de meester). Diens stem is dan ook niet te horen in de film. Acteur Sergej Vitaljevitj Bezroekov (°1973), die de rol van Jesjoea speelde, nam in de nasynchronisatie de stem van de meester voor zijn rekening. Maar er waren nog méér stemmen die door andere acteurs werden ingesproken. De rol van Aloisi Mogarytsj werd gespeeld door acteur Gennadi Petrovitsj Bogatsjov (°1945), maar we horen de stem van de acteur Andrej Joerievitsj Toloebejev (1945-2008). En Afranius, gespeeld door de Litouwse acteur Liubomiras Laucevičius (°1950), kreeg dan weer de stem van Oleg Basilashvili.

Oorspronkelijk was de opdracht voor de muziek van de reeks beloofd aan componist Andrei Pavlovitsj Petrov (1930-2006), die in 1984 de symfonische fantasie De meester en Margarita had geschreven. maar nadien werd die taak toegewezen aan Igor Jevgenjevitsj Korneljoek (°1962). De muziek van Korneljoek heeft zeker bijgedragen tot het grote succes van de reeks. Naast de muziek van Korneljoek gebruikte Bortko ook andere muziekwerken die Michail Boelgakov in De meester en Margarita beschrijft. Zo horen we ook Sheherazade van Nikolaj Andrejevitsj Rimski-Korsakov (1844-1908), Frühlingsstimmen van Johann Strauss Jr. (1825-1899), Zijne Excellentie van Dmitri Timofejevitsj Lenski (1805-1860), en Hallelujah van Vincent Youmans (1898-1946).

On December 19, 2005, the series aired on the TV channel Rossia. It immediately became a huge success, with a market share of almost 60% in Moscow.

Trivia

Net zoals de beroemde Britse filmregisseur Alfred Hitchcock (1899-1980), had Vladimir Bortko de gewoonte om in zijn films een zogenaamde cameo of glimprol te spelen. In deze reeks verschijnt hij gedurende 40 seconden in beeld in de tweede episode als de postbode die in Kyiv aan Maksimilian Andrejevitsj Poplavski, de oom van Berlioz, het telegram over de dood van zijn neef aflevert.

De dialoog uit hoofdstuk 5 tussen de personages «bij het gietijzeren hek van Gribojedov» over de kwaliteit van het restaurant in het schrijvershuis wordt in de reeks niet gevoerd door de personages Amvrosi en Foka. Vladimir Bortko verving hen door de personages van Grigori Rimski en Stjopa Lichodejev.

Een belangrijk element uit de roman is het feit dat de meester geen naam heeft. Maar wanneer Behemoth in episode 8 van deze reeks het manuscript van de roman aan de meester teruggeeft, zien we het titelblad met de naam van de auteur - Maksoedov Nikolaj Afanasievitsj. Dat is het hoofdpersonage uit Boelgakovs Theatrale roman, die in het Nederlands werd vertaald als Zwarte sneeuw, en het is tevens de naam die aan de meester werd gegeven door regisseur Aleksandar Petrović in zijn film De meester en Margarita uit 1972.

In episode 5 maakte Bortko een historisch foutje. Uit de kelder van de meester weerklinkt de foxtrot Цветущий май [tsvetoesjtsji maj] of Bloeiende meimaand van Artur Moritsevitsj Polonski (1899-1989). Maar deze foxtrot werd pas in 1948 uitgebracht. Boelgakov, die overleed in 1940, kon die dus onmogelijk gekend hebben.

De vloek van Woland

Een hoofdthema van De meester en Margarita, de «dood onder mysterieuze omstandigheden», werd bijzonder actueel na de opnames van de reeks van Bortko. Verschillende sterfgevallen van acteurs die zich hebben voorgedaan sinds de opnames van de televisiereeks waren voor veel Russen een bevestiging van de idee dat er een vloek rust op diegenen die meewerken aan een verfilming van De meester en Margarita. Sommige acteurs stierven op jonge leeftijd, anderen in mysterieuze of zelfs verdachte omstandigheden.

Sommige van die gebeurtenissen werden echter niet nauwkeurig gerapporteerd. Zo waren er, bijvoorbeeld, media die meldden dat de 29-jarige dochter van acteur Valentin Iosifovitsj Gaft (1935-2020) zich kort na de opnames zou hebben opgehangen. Maar dat is niet correct: Olga's lichaam werd ontdekt op 24 augustus 2002, drie jaar vóór de opnames van de serie. De volgende feiten zijn echter wel waar.

Op 2 oktober 2005, twee maanden vóór de première van de reeks, werd acteur Aleksander Vasiljevitsj Tsjaban (1958-2005), die de rol speelde van de NKVD-onderzoeker Sidorov, dood aangetroffen in zijn appartement. Hij was 47 jaar oud en stierf onder onduidelijke omstandigheden. Hij verdween kort voor de première en werd dood in zijn appartement aangetroffen.

Acteur Aleksander Galibin, die de rol van de meester speelde, zei dat hij vijf dagen na het einde van de opnames een vreselijk ongeluk heeft gehad. Toen hij met zijn vrouw terugkeerde van bij zijn schoonmoeder, ging zijn auto door een sneeuwstorm overkop en belandde in een zijstraat. Hij gelooft echter niet dat zijn rol in de reeks er iets mee te maken heeft.

Aleksander Artjomovitsj Adabasjian (°1945), die de rol van Michail Berlioz speelde, kreeg kort na de opnames een hartaanval. Maar net als Galibin zag hij geen verband met zijn rol in de reeks. Meer dan eens maakte hij grapjes over hoe leden van de filmploeg de naam van de duivel gebruikten op het werk. Ze zeiden bijvoorbeeld dat de boze geesten ervoor zorgden dat ze te veel dronken op de dag vóór de opnames.

Acteur Stanislav Nikolajevitsj Landgraf (1939-2006), die de rol speelde van de criticus Latoenski, stierf op 27 december 2006. De doodsoorzaak was een hartaanval. In de reeks wilde Margarita gepassioneerd zijn personage doden met een schot in het hart.

Op 27 maart 2007 stierf op tragische wijze de acteur Jevgeni Petrovitsj Merkoerjev (1936-2007) terwijl hij aan het vissen was. Hij speelde de rol van Vassili Stepanovitsj, de boekhouder van de Commissie van Toneel en Licht Amusement. Door een dom ongeluk viel hij door het ijs op het Ladogameer in de buurt van Priozersk.

Kirill Lavrov, die de rol van Pontius Pilatus speelde, stierf op 27 april 2007, na verschillende uitputtende pogingen om leukemie te overwinnen. Zijn dochter Maria hielp hem zijn leven met zes maanden verlengen als donor voor een beenmergtransplantatie.

Valeri Sergejevitsj Zolotoechin (1941-2013), die de rol van Nikanor Ivanovitsj Bosoj vertolkte, verloor zijn 27-jarige zoon Sergej op 2 juli 2007. Hij pleegde zelfmoord. Zolotoechin zelf stierf op 30 maart 2013. Hij was 71 jaar oud en leed aan een hersentumor.

Aleksander Gavrilovitsj Abdoelov (1953-2008), de onovertroffen vertolker van Korovjev, stierf op 3 januari 2008 aan longkanker. Abdoelov had zijn hele volwassen leven gerookt. In augustus 2007 had de acteur problemen met zijn gezondheid, vermoedelijk door een maagzweer. In september van dat jaar kreeg hij in een Israëlische kliniek de diagnose van longkanker.

Abdoelov had in de laatste jaren van zijn leven extreem gespannen relaties met de roddelbladen. Hij kon woedend worden door elke valse informatie die over hem werd verspreid en haatte de gewetenloze journalisten die probeerden in zijn persoonlijke leven binnen te dringen. Dit alles, samen met het feit dat hij zeer succesvol was met vrouwen, resulteerde in verschillende speculaties rond zijn dood. Één daarvan was dat hij vergiftigd zou zijn geweest.

Op 7 april 2008 stierf Andrei Joerievitsj Toloebejev (1945-2008). Hij speelde zelf geen rol in de reeks, maar dubbelde de stem van Gennadi Petrovitsj Bogatsjov (°1945) als Aloisi Mogaritsj. Toloebejev overleed op 63-jarige leeftijd aan alvleesklierkanker. Zijn collega's hielpen hem door fondsen te werven voor een behandeling in dezelfde Israëlische kliniek waar ook Aleksander Abdoelov was behandeld. Maar de ziekte was sterker.

In 2009 en 2010 stierven verschillende acteurs uit de reeks. Op 25 januari 2009 overleed Joeri Vasiljevitsj Oskin (1937-2009), de portier Nikolai van het restaurant Gribojedov, op 72-jarige leeftijd. Drie jaar later stierf overigens ook zijn zoon, acteur Tikhon Joerievitsj Oskin (1974-2012), als gevolg van een plotselinge hartstilstand. Op 23 december 2009 overleed Galina Pavlovna Borkova (1936-2009), de winkelbediende in het warenhuis Torgsin, op 73-jarige leeftijd. Valentina Viktorovna Egorenkova (1945-2010), de verpleegster in het ziekenhuis van dokter Stravinski, was 65 jaar oud toen ze stierf op 20 april 2010. Vijf maanden na haar, op 20 augustus 2010, stierf acteur Stanislav Aleksandrovitsj Sokolov (1940-2019), de secretaris van Pontius Pilatus, als gevolg van een postoperatieve sepsis op 70-jarige leeftijd.

Michail Vasiljevitsj Soerov (1954-2011) was een enigszins schimmig persoon die een paar keer werd veroordeeld voor misdrijven en die ook actief was in de regionale politiek van zijn geboortestreek Vologda. In zijn vrije tijd speelde hij kleine rollen in tv-series. In de reeks van Vladimir Bortko was hij een figurant in de menigte die niet eens werd opgenomen in de aftiteling. Op 11 augustus 2011 kwam hij tragisch om in een auto-ongeluk op de leeftijd van 55 jaar. Hij werd door het raam gegooid en stierf ter plaatse.

Vladislav Borisovitsj Galkin (1971-2010), bekend van zijn rol als de dichter Ivan Bezdomny in de reeks, leed aan een drankprobleem. In juli 2009 werd hij beschuldigd van hooliganisme met een wapen tegen een politieagent in een bar. In december werd hij veroordeeld tot een voorwaardelijke straf van 14 maanden. In januari 2010 onderging Galkin een behandeling in het Botkin ziekenhuis in Moskou voor een ontsteking van de alvleesklier. Een maand later, op 27 februari 2010, werd hij dood aangetroffen in een gehuurd appartement in Moskou «onder verdachte omstandigheden». Hij was 38 jaar oud. De officiële doodsoorzaak was een hartstilstand. Volgens zijn familie en vrienden werd hij echter vermoord. Zij zeggen dat het bewezen is dat andere mensen in zijn kamer aanwezig waren vlak vóór zijn dood en dat er een geldsom van 130.000 dollar uit zijn appartement zou verdwenen zijn.

Op 5 april 2013 stierf acteur Dmitri Pavlovitsj Poddoebny (1963-2013), die de rol speelde van een NKVD-agent in de reeks, ook weer onder duistere omstandigheden. De dag ervoor was hij opgenomen in het Stedelijk hospitaal nummer 15 in Sint-Petersburg. Zijn vrouw zei dat Poddoebny een licht spasme en geen verwondingen had toen zij en haar dochter hem naar het ziekenhuis brachten. De artsen zeiden echter dat hij stierf aan een hoofdletsel en de politie meldde dat hij deze verwonding reeds had toen hij in het ziekenhuis werd opgenomen. Volgens de vrouw van Poddoebny wilden de artsen haar geen officiële documenten geven met de diagnose van haar man.

En de lijst is nog niet ten einde. Ilja Lvovitsj Olejnikov (1947-2012), die de rol van Grigory Rimski, de findirecteur van het Variété Theater speelde, en Stanislav Joerievitsj Prjachin (1983-2012), die een zakkenroller speelde, stierven allebei in 2012. In 2014 overleed ook Stanislav Ivanovitsj Fesjoenov (1934-2014), de portier van het warenhuis Torgsin. Maar die sterfgevallen vertoonden geen vreemde omstandigheden.

Misschien moeten we de roman niet de schuld geven van een vloek. Creatieve mensen zijn een vaak bijgelovig volk en onder de invloed van vooroordelen zouden we de uitdrukking kunnen vergeten die Michail Boelgakov in de mond van Woland heeft gelegd: «Ja, de mens is sterfelijk, en dat is maar de helft van het onheil. Erger is dat hij heel onverwacht kan weggaan, dat is de grap!».

Over Woland gesproken, net zoals Joeri Kara in 1992 had Vladimir Bortko deze rol aanvankelijk aangeboden aan de acteur Oleg Ivanovitsj Jankovski (1944-2009). Op het laatste moment weigerde deze echter en zei hij dat naar zijn mening niemand de rol van de duivel of de rol van God zou mogen spelen.

Er zijn overigens nog méér bekende acteurs die weigerden om in de reeks mee te spelen. Aleksander Aleksandrovitsj Kaljagin (°1942) weigerde de rol van Berlioz, Vladimir Lvovitsj Masjkov (°1963) had de meester kunnen zijn, maar ook hij wou niet. Aleksander Vasiljevitsj Pankratov-Tsjerny (°1949), tenslotte, weigerde de rol van Varenoecha. Bortko besloot evenwel om de acteur niet op te geven en bood hem in ruil de rol van Stepan Lichodejev aan. Daarmee ging hij wel akkoord.

Klik hier voor een overzicht van onze filmcatalogus

2008
Giovanni Brancale - Il maestro e Margherita

Giovanni Brancale (°1955) is een pediater uit Firenze, Italië. Daarnaast is hij ook cineast. In 2008 realiseerde hij de film Il maestro e Margherita, zich daarbij inspirerend op de roman van Michail Boelgakov.

Het verhaal speelt zich af in het hedendaagse Firenze waar de mysterieuze Woland opdaagt, die met zijn gevolg wanorde creëert in de stad door onder meer de oude geschiedenis van de procurator Pilatus en zijn vriend Jesjoea, geschreven door de meester, te doen herleven.

Echte Boelgakov-liefhebbers zullen wellicht gruwen van deze film. Het verhaal speelt zich niet af in Moskou. De discrete protagonist van de film is de stad Firenze die transformeert in het Jeruzalem uit de tijd van Pilatus en die het decor wordt voor het verhaal van Woland, de meester en Margarita. Bovendien zijn alle acteurs amateurs, wat niet meteen bijdraagt tot grote dramatische spanning.

Erg succesvol is de film nooit geweest. Nadat hij enkele jaren in de lade van een verdeler in Londen was blijven liggen, werd hij op 6 maart 2011 één keer voorgesteld in de historische filmzaal Odeon in Firenze.

2012
Rinat Timerkajev

De animatiefilmer Rinat Timerkajev (°1984) komt uit Michajlovsk, een dorp ten zuidwesten van Jekaterinburg.

Timerkajev begon met enkele medewerkers een lange tekenfilmversie van De meester en Margarita voor te bereiden. Hij hoopte de film in 2012 te kunnen afwerken. Op zijn blog informeerde Timerkajev zijn volgelingen over de voortgang van het project, met een leuke teaser, diverse testrushes, een poster en tekeningen van de vele achtergronden die hij zou gebruiken. Maar het werd steeds duidelijker dat de financiering een probleem zou worden.

In december 2015 informeerde de filmmaker zijn lezers dat hij zijn pogingen stopgezet heeft: «Бизнес по-российски, блин!» [Biznes po-rossijski, blin!] of «Business op zijn Russisch, de pot op!», schreef hij.

De film zal nooit worden gerealiseerd, maar we zijn erin geslaagd om een groot gedeelte van het reeds geproduceerde materiaal te bewaren, en dat kan u bekijken op deze website.

Klik hier om méér te lezen over het project van Rinat Timerkajev

2012
Scott Steindorff

In mei 2010 tekende Scott Steindorff (°1960), mede-eigenaar van het Amerikaanse productiehuis Stone Village Pictures, een overeenkomst met Sergej Sergejevitsj Sjilovski (°1952) om De meester en Margarita te verfilmen in Hollywood. Na de ondertekening van het contract kondigde Sjilovski aan dat vanaf dan, en voor een periode van tien jaar, «in geen enkel land een nieuwe verfilming van De meester en Margarita mocht worden gedraaid».

Steindorff hoopte te kunnen beginnen filmen in de herfst van 2011. «Het wordt een big-budget film, en de financiering is rond. Het wordt dus een realiteit», bevestigde Steindorff ons op 8 juni 2011. Er circuleerden heel wat namen van mogelijke regisseurs en acteurs, vooral in de Russische pers, maar de enige naam die ooit bevestigd werd, was deze van Caroline Thompson (°1956) die het script heeft bewerkt. Thompson had eerder al de scripts gemaakt voor The Addams Family, Edward Scissorhands en Black Beauty.

Op 21 augustus 2011 liet Nikolaj Novitsjkov (°1974), de Minister van Cultuur van Perm (Rusland) aan de pers weten dat hij Stone Village Productions had aangeboden om de geplande filmversie van De meester en Margarita in Perm op te nemen, maar in de zomer van 2014 verteldeScott Steindorff ons dat, als gevolg van de gespannen politieke verhoudingen, hij niet langer kon overwegen om opnames te maken in Rusland. Het betekende dat de film moest worden gedraaid in een studio, waarvoor hij nieuwe budgetten moest proberen te vinden.

Geheel onverwacht kwam het Russische persagentschap TASS op 14 februari 2017 met het nieuws dat de filmrechten voor een Hollywoodversie van De meester en Margarita waren toegekend aan Svetlana Valerievna Migunova-Dali (°1975), mede-eigenaar van het Moskouse productiehuis Logos Film Company, en Grace Loh, die aan het hoofd staat van het productiehuis New Crime Productions in Hollywood. Migunova-Dali werd hier eerder reeds vermeld toen we het hadden over de eerste poging van Vladimir Bortko om De meester en Margarita te verfilmen.

Toen we hem om commentaar vroegen, antwoordde Scott Steindorff laconiek: «Dat is een complete klucht. Geen enkele studio gaat zich daar nu aan wagen.» Uit andere bronnen vernamen we evenwel dat Steindorff zijn optie op de rechten niet verlengd had, en dat de rechten dus weer vrijgekomen waren.

2015
Katariina Lillqvist - Mistr a Markétka

De coöperatieve filmproducent Camera Cagliostro werd opgericht door de Finse regisseur Katariina Lillqvist (°1963) in 1992, en concentreerde zich aanvankelijk op Tsjechisch/Finse co-producties. Het ging steeds om poppenfilms, aangezien dit het hoofdvak was van de regisseur toen ze in het voormalige Tsjechoslovakije studeerde.

In 2014 kondigde Lillqvist aan dat ze werkte aan haar eerste langspeel poppenanimatiefilm, een 80 minuten versie van De meester en Margarita. Camera Cagliostro zou zelf de voornaamste producent worden. De voornaamste partners in de co-productie waren de Finse openbare TV-omroep Yleisradio (Yle) en de befaamde Poolse animatiestudio studio Se-ma-for. Verder waren er nog partners betrokken uit Finland, Rusland, Tsjechië, Polen, Canada en Frankrijk.

In juni 2014 liet Katariina Lillqvist ons weten dat de première in 2017 werd verwacht. Maar de film is nog niet klaar. Een pilootfilm van vijf minuten is wel al beschikbaar. Hij werd voor het eerst vertoond op 7 mei 2013 ter gelegenheid van het Internationale festival voor Animatiefilms in Třeboň, in de Tsjechische Republiek, en u kan hem bekijken op onze website.

Klik hier om de pilootfilm van Katariina Lillqvist te bekijken

2017
Charlotte Waligòra - Le maître et Marguerite

«Margarita ontwaakt in Parijs in 2017. Woland houdt haar in zijn buurt in een appartement in Billancourt, waar ze samen met Behemoth verblijft sinds de late jaren ‘30. De meester dwaalt rond in de Sjeol, het dodenrijk, geobsedeerd door zijn roman. Margarita ontmoet Jezus in de metro van Parijs, en vertelt dat aan Woland tijdens een bal, waar de grote criminelen van de 20ste eeuw aanwezig zijn».

De bovenstaande tekst is een fragment van de aankondiging van Le maître et Marguerite, een film van 101 minuten die in 2017 in Parijs gedraaid werd. De film is een project van Charlotte Waligòra (°1976), kunsthistorica en -critica, schrijfster en regisseur. Zij behaalde haar doctoraat in de geschiedenis van de moderne en hedendaagse kunst aan de Université Charles de Gaulle in Lille, Frankrijk, in 2008. Zij neemt zelf de rol van Margarita voor haar rekening.

De andere rollen zijn voor Michel Baibabaeff (Woland), Vadim Essaïan (Behemoth), Hatem Taïeb (Jezus) en Giovanni Marino Luna (de meester).

2017
Baz Luhrmann

Op 14 februari 2017 bracht het Russische persagentschap TASS het nieuws dat de filmrechten voor een Hollywoodversie van De meester en Margarita waren toegekend aan Svetlana Valerievna Migunova-Dali (°1975) en Grace Loh. Toen werd het dus duidelijk dat producer Schott Steindorff zijn plannen moest laten varen. De dames zouden daarbij de hukp krijgen van producer Michael Lang, die ook reeds betrokken was in de plannen van Roman Polanski en Ray Manzarek in de jaren ’80.

Daarna hoorden we gedurende bijna drie jaar niets meer over dit project, maar op 11 december 2019 meldde de nieuwssite Deadline Hollywood dat Migunova-Dali en Loh een samenwerkingsakkoord hadden afgesloten met de bekende regisseur Baz Luhrmann (°1962) om er werk van te maken.

Luhrmann is bekend van zijn films Romeo + Juliet en The Great Gatsby, allebei met Leonardo DiCaprio (°1974), en van Australia en Moulin Rouge!, allebei met Nicole Kidman (°1967). Hij werd ook reeds eerder vermeld als een mogelijk regisseur voor De meester en Margarita toen Scott Steindorff nog de filmrechten had.

Toen we het nieuws over Baz Luhrmann als regisseur op onze Facebook pagina bekendmaakten werd de link massaal gedeeld, al waren de reacties sterk uiteenlopend. Ze varieerden van «Fantastisch» tot «O, mijn god. Nu word ik bang». De sceptici vreesden vooral dat Luhrmann te eigenzinnig is om de geest van het werk van auteur Michail Boelgakov te respecteren.

Één van de co-producenten van dit project is Baz & Co, een bedrijf waarmee Baz Luhrmann ook reeds Moulin Rouge! realiseerde. Een mede-oprichter van Baz & Co is Leonard Valentinovitsj Blavatnik (°1957). Deze in Odessa (Oekraïne) geboren miljardair is onder meer de eigenaar van Warner Music, één van de grootste muziekuitgeverijen van de wereld. Maar… Blavatnik blijkt ook belangen te hebben in een andere verfilming van De meester en Margarita. Daarover leest u zo meteen méér.

2020
Nikolai Lebedev

Een goed anderhalf jaar na het nieuws over Baz Luhrmann kregen we vanuit Moskou te horen dat onder meer de televisiezender Kanal 1 en het productiehuis Mars Media óók een verfilming van De meester en Margarita wilden realiseren, maar dan in Rusland. Kanal 1 is de zender die in 2005 de succesrijke TV-reeks Master i Margarita van regisseur Vladimir Bortko had geproduceerd. Mars Media heeft een iets minder solide reputatie onder de liefhebbers van Boelgakov. Zij hadden in augustus 2014 met veel tromgeroffel aangekondigd dat ze een tiendelige TV-reeks aan het voorbereiden waren over het leven van Michail Boelgakov onder de titel Жизнь и искушения Михаила Булгакова [Zjizn i iskoesjenija Michaila Boelgakova] of Het leven en de verleidingen van Michail Boelgakov, maar daar is toen niets van in huis gekomen.

Zij wisten te vertellen dat regisseur Nikolai Igorevitsj Lebedev (°1966) al een script voor de film klaar had.

Eén van de producenten van het Russische project zou Amedia Producties zijn, een bedrijf van de hierboven vermelde Leonard Blavatnik. Hij zou daarvoor samenwerken met Igor Aleksandrovitsj Tolstoenov (°1957) van Profit, Ruben Levonovitsj Disjdisjan (°1959) van Mars Media en Konstantin Lvovitsj Ernst (°1961) van Kanal 1.

Op 6 februari 2020 probeerde Igor Tolstoenov het bestaan van de twee projecten te verduidelijken. Tegenover het persagentschap RIA Novisti verklaarde hij dat het Hollywood-project en de Russische film geen invloed zouden hebben op elkaar. «Dit zijn twee niet-gerelateerde projecten. Wat ze in het buitenland doen heeft geen invloed op onze film. Onze opnamen zullen waarschijnlijk nog niet in maart beginnen, maar we werken gestaag verder», zei hij. Irina Danilova,verantwoordelijke voor de Public Relations van Mars Media, voegde daaraan toe dat het bedrijf «spoedig» zelf zou communiceren over de voortgang van het project.

2024
Michael Lockshin - Woland

De volgende communicatie van Mars Media kwam niet zo «spoedig». Het was pas in april 2021 dat het productiehuis aankondigde aan dat de filmplannen van Nikolai Lebedev werden opgeborgen. Volgens producent Ruben Disjdisjan lagen financieringsproblemen en de Covid-19 pandemie aan de basis van de beslissing.

Tegelijk liet Disjdisjan echter weten dat het project niet helemaal ter ziele is gegaan. Er zou worden gewerkt aan een film die de titel Woland zou krijgen, en die gerealiseerd zou worden door regisseur Michail Arnoldovitsj Lockshin (°1981), die in 2020 debuteerde met de film Серебряные коньки [Serebrjanye konki] of De zilveren schaatsen. Lockshin groeide op in de Verenigde Staten en in Rusland, en pendelt voor zijn werk tussen Moskou, Berlijn en Los Angeles. Hij heeft vooral ervaring met reclamefilms voor onder meer Nike en McDonalds.

Het scenario van Woland werd geschreven door de Russische Roman Sergejevitsj Kantor (°1984). Het is niet echt een weergave van het verhaal van De meester en Margarita dat wij kennen, maar het werd er wel door geïnspireerd. Het gaat over een beroemde schrijver die zich midden in een schandaal bevindt. Hij heeft een roman geschreven die verboden werd, en kort daarna wordt de première van zijn toneelstuk geannuleerd. Ondanks deze tegenslagen begint de schrijver aan een nieuwe roman, waarin Moskou wordt bezocht door een mysterieuze buitenlander met de naam Woland. Het doel van Woland is in eerste instantie om iedereen die de schrijver onrecht heeft aangedaan te straffen. Samen met zijn opvallende entourage doet hij dit soms komisch, soms gruwelijk. Tegelijk wordt de schrijver verliefd op Margarita. Zij is echter getrouwd en zoals hij al snel ontdekt, kan zij haar man nooit verlaten. Terwijl de wanhoop toeneemt, begint de schrijver zijn grip op de realiteit te verliezen en begint hij te geloven dat alleen Woland hem kan helpen om samen te zijn met Margarita.

Op 19 mei 2021, op een evenement van het Russische Filmfonds, werden ongewild de namen van de hoofdrolspelers van de film Woland onthuld. Door een technische fout werden de microfoons niet uitgeschakeld toen ze aan een select gezelschap werden bekendgemaakt. Een dag later kon het productoebedrijf Mars Media niets anders doen dan de groeiende geruchten te bevestigen. De rollen van de meester en Margarita zullen worden vertolkt door Jevgeni Edvardovitsj Tsyganov (°1979) en zijn echtgenote Julia Viktorovna Snigir (°1983). Hij werd ondermeer internationaal bekend door zijn rol in de film Mermaids van Anna Melikian uit 2007. Zij werd bekend door hoofdrollen in onder meer de televisiereeksen Katerina de Grote in 2015, en Langs de lijdensweg in 2017.

De opnames voor Woland werden gestart op 5 juli 2021. De Duitse acteur August Diehl (°1976) speelt de rol van Woland. Diehl is bekend van zijn rollen in Inglorious Bastards, geregisseerd door Quentin Tarantino in 2009, The Young Karl Marx, geregisseerd door Raoul Peck in 2017, en A Hidden Life, geregisseerd door Terrence Malick in 2019.

Voor de kater Behemoth zou het productiehuis een driedimensionele animatie willen realiseren met gebruik van de technologieën die in 2019 door Disney werden gebruikt voor de remake van The Lion King.

Nikolai Lebedev, die het oorspronkelijke script schreef van de film (die toen nog De meester en Margarita ging heten), maar die onverwacht een andere film moest maken, gaf commentaar op de onverwachte wending van de gebeurtenissen en kon daarbij zijn ontgoocheling niet helemaal verbergen: «Dit project was een belangrijk deel van mijn leven. Ik heb met hart en ziel gewerkt aan de ontwikkeling ervan en ik betreur het ten zeerste dat ik het om redenen die buiten mijn macht lagen niet kon afmaken. Maar zoals François Truffaut ooit zei: ‘De geschiedenis van de cinema zit vol pijnlijke teleurstellingen’. Laten we verder gaan».

Op 8 november 2021 kondigde actrice Julia Snigir op haar Instagram account aan dat de opnames voor de film voltooid waren, en op 20 januari 2022 maakte de Russische afdeling van Universal Pictures International en Mars Media bekend dat ze een overeenkomst hadden getekend waarin werd bepaald dat UPI zal optreden als distributeur van de film.

Op 9 februari 2022 lanceerde het bedrijf een trailer van de film die u op deze pagina kan zien met Nederlandse ondertitels.

Op 20 juli 2022 werd aangekondigd dat het uitbrengen van de film gepland stond voor mei 2023 vanwege «productievertragingen».

In augustus 2022 werd bekendgemaakt dat de film vastzat in de postproductie, omdat Universal Pictures zich had teruggetrokken uit Rusland vanwege de Russische invasie van Oekraïne in 2022 en dat de het door het Kremlin gecontroleerde Фонд Кино [Fond Kino] of het Federale Fonds voor economische en sociale steun voor de Russische cinematografie weigerde om verdere financiering te verstrekken. Deze weigering zou wel eens te maken kunnen hebben met de houding van regisseur Michael Lockshin tegenover de Russische invasie in Oekraïne. Op zijn Facebook pagina publiceert hij berichten over de gruweldaden van de Russische militairen in Oekraïne. Daardoor werd het lot van zijn film Woland onzeker. Door het stopzetten van de financiering konden immers de dure speciale effecten zoals de sprekende kat niet gerealiseerd worden. «Dus nu worden we niet alleen in het Westen, maar ook in Rusland zelf gecensureerd», zei Lockshin. Het productiehuis Mars Media heeft laten weten dat de film in augustus 2023 in première zou gaan.

Op 28 april 2023 liet het productiehuis Mars Media weten dat de titel van de film veranderd werd. Woland werd gewoon De meester en Margarita. Dat zou bedoeld geweest zijn om «de kracht en geest van de roman te combineren met het verhaal dat we het publiek in onze film willen vertellen». Er werd bevestigd dat de film nog in 2023 zou uitkomen, maar een exacte datum kon nog niet worden gegeven.

Op 10 juli 2023 lieten ze weten dat de film zou verdeeld worden door Атмосфера кино [Atmosfera Kino], en werd het uitbrengen ervan nog maar eens verdaagd: het zou nu 25 januari 2024 worden. En, geloof het of niet... op die dag ging de film inderdaad in première.

Klik hier om méér te lezen over de film van Michael Lockshin

Ondertitelingsproject

De meeste films gebaseerd op werken van Michail Boelgakov werden door uw webmaster ondertiteld in het Nederlands, het Engels en het Frans. Sommige ook in het Italiaans, het Duits en het Spaans.

Klik hier om meer te lezen over ons ondertitelingsproject

Deze pagina delen |