De meester en Margarita - Michael Lockshin

Nederlands > Adaptaties > Films > Speelfilms > Michael Lockshin

Op 25 januari 2024 ging in de Russische bioscopen de film De meester en Margarita van regisseur Michael Lockshin in première. Deze film heeft sinds de start van de werkzaamheden in 2018 een bewogen ontwikkeling gekend waarover u elders op deze site méér kan lezen.

Klik hier om de voorgeschiedenis van deze film te lezen

De trouwe bezoekers van deze website weten dat de roman De meester en Margarita van Michail Boelgakov drie verhaallijnen heeft: het bijbelse verhaal, het verhaal van de duivel in Moskou, en het liefdesverhaal van de meester en Margarita. In deze film wordt er een vierde verhaallijn aan toegevoegd, namelijk het verhaal dat de meester schrijft over zichzelf, zijn geliefde Margarita en de mensen rondom hem die een invloed hebben op zijn leven. De titel van dat verhaal is - u kon het misschien al raden - De meester en Margarita.

Verwarrend? De scenaristen van deze film waren blijkbaar ook zelf soms behoorlijk in de war met deze extra dimensie. Waar Boelgakov in zijn roman de drie verhaallijnen aanvankelijk op heldere wijze parallel laat verlopen om ze op het einde vlekkeloos bij elkaar te laten samenkomen, wordt er in deze film een behoorlijke warboel  van gemaakt. Gedurende de 2 uur en 37 minuten die deze film duurt, bewegen de gebeurtenissen snel en chaotisch van de ene verhaallijn naar de andere in een soms onbegrijpelijke chronologie.

Het verhaal

Laten we toch een poging wagen om het verloop van de film zo goed mogelijk te beschrijven. Na de openingsscène waarin Margarita de flat van de criticus Latoenski vernielt, zien we hoe een succesvolle toneelschrijver die de meester wordt genoemd, zich naar het theater begeeft voor een opvoering van zijn toneelstuk Pilatus. Aan de ingang van het theater blijkt hoe populair hij is: er staan vrouwen te wachten om zijn handtekening te vragen - een verwijzing naar de tijd dat Boelgakovs toneelstuk Dagen van de Toerbins 987 keer met groot succes werd opgevoerd in het Moskouse Kunsttheater. Eén van die vrouwen is de roodharige Hella, met wie hij afspreekt om later naar het schrijvershuis Gribojedov te gaan waar hij zijn vriend Aloïsi Mogarytsj gaat ontmoeten. Maar eerst moet hij nog naar de Schrijversbond om zich daar in een publiek proces te verantwoorden voor zijn toneelsuk, want de censuur wil het laten afvoeren onder het motto:«wat vandaag toegelaten is, wordt morgen misschien verboden». Tijdens de zitting worden er aantijgingen geformuleerd door onder meer de criticus Latoenski en Baron Meigel, en heeft de dichter Bezdomny veel bijval met de verwijten tegen de meester die hij uitschreeuwt vanuit de publieke ruimte.  Als gevolg van dit proces wordt de meester, wanneer hij zich daarna samen met Hella en Mogarytsj in Gribojedov bevindt, gedwongen om het schrijvershuis te verlaten. Buiten ontmoet hij de Duitser Woland, waaraan hij in het kort zijn verhaal vertelt. Wanneer Woland met een taxi vetrekt, merkt de meester dat ook Hella in de auto stapt.

Later maakt de meester een wandeling door de straten van Moskou, waar een massademonstratie plaatsvindt van de communistische partij. Tussen de duizenden deelnemers en toeschouwers lopen er veel vrouwen met een ruiker gele bloemen in de hand. Bij één ervan blijft de meester staan. Ze bekijken elkaar een een tijdlang, en wandelen dan samen door de stad. Het is het begin van een relatie, via dewelke we te weten komen waarover de roman van de meester gaat. Deels omdat hij het haar vertelt, deels omdat zij zijn manuscripten leest. Het is via deze gesprekken en leesbeurten dat we bekende scènes uit de roman van Boelgakov te zien krijgen: Berlioz en Bezdomny die Woland ontmoeten aan de Patriarchvijver, de tram die Berlioz onthoofdt en de daaropvolgende achtervolging van Ivan, Woland die met «son entourage» de flat van Stjopa Lichodejev inpalmt, het optreden van Woland in het theater, de begrafenis van Berlioz waar Margarita een ontmoeting heeft met Azazello, de vlucht op de bezem van Margarita en heel korte fragmenten van het bal van Satan. Deze scènes wijken echter vaak af van de beschrijvingen in de roman van Boelgakov, zowel qua verloop als qua sfeerschepping, maar ze zijn er duidelijk op geïnspireerd en gebruiken ook bekende citaten uit de roman. Oordeelt uzelf maar aan de hand van onderstaand fragment dat de fameuze scène met de gele bloemen toont.

Op een moment dat Margarita niet in het souterrain aanwezig is komt Woland op bezoek bij de meester. Na een tijdje horen ze de geheime politie aankomen, en kan de meester nog snel zijn roman verbranden vóór hij wordt aangehouden. Hij wordt naar de kliniek van dokter Stravinski gestuurd, waar hij bezoek krijgt van Baron Meigel en van Woland. Deze laatste toont hem vanop het balkon van de kliniek wat er verder zal gebeuren met Pilatus en Jesjoea Ha-Notsri.

Woland zorgt ervoor dat de meester en Margarita in zijn flat herenigd worden. Tijdens deze ontmoeting valt de geheime politie de flat binnen. Wanneer de gewapende agenten binnenstormen treffen ze echter alleen Behemoth aan, die hen vanop de kroonluchter onder vuur neemt. Als gevolg van het vuurgevecht vat niet alleen de flat vuur, maar worden zowat alle gebouwen van Moskou vernield door explosies en branden. Woland en zijn suite overschouwen samen met  de meester en Margarita de stad Moskou, die vrijwel volledig is vernield - een verwijzing naar het einde dat Boelgakov in gedachten had voor één van de vroege versies van zijn roman. Terwijl het gezelschap de ruïnes aan het beijken is zien we hoe in de roodgloeiende lucht een zeppelin arriveert waarmee Woland en zijn gevolg Moskou verlaten. Tenslotte zien we de meester en Margarita samen gelukkig en vredig leven in de tuin van hun huisje.

Beoordeling

In principe heb ik er geen bezwaar tegen als een film geen letterlijke transcriptie is van het boek waarop hij is gebaseerd. Maar op 28 april 2023 kondigde het productiebedrijf Mars Media aan dat de oospronkelijke titel van de film - Woland - zou veranderen in De meester en Margarita met de bedoeling om «de kracht en geest van de roman te combineren met het verhaal dat we het publiek in onze film willen vertellen». Door deze wijziging werd bij veel liefhebbers van Boelgakov de indruk gewekt dat de film, ondanks eerdere berichten, toch in de richting van een vrij getrouwe schermversie van de roman evolueerde - quod non. En na de film twee keer gezien te hebben vraag ik mij nog steeds af welk «verhaal ze aan het publiek wilden vertellen».

De film is immers nogal wisselvallig: hij bevat sterke scènes en ronduit zwakke scénes door elkaar. Op sommige momenten zat ik gespannen te kijken naar een goed stuk, maar dat werd vaak plots zonder aanwijsbare reden midden in een zin afgebroken. Op andere momenten begon ik verveeld naar de statusbar  van mijn videospeler te kijken om te zien hoe lang het nog zou duren.

Veel filmmakers zeggen dat het moeilijk is om een zo complexe roman als De meester en Margarita in 2,5 uur cinematografisch te vertalen. Daar schuilt enige waarheid in, natuurlijk. En precies om die reden is het jammer dat in deze film minstens 30 tot 45 minuten gebruikt worden voor te lang uitgesponnen scènes of scènes zonder enige toegevoegde waarde voor het verhaal, de sfeerschepping of  «het verhaal dat we het publiek in onze film willen vertellen» De tijd die hiermee verspild werd, had gemakkelijk gebruikt kunnen worden om betere scènes in te lassen - scènes die de hele film meer diepgang hadden kunnen geven of die onderbenutte elementen als bijvoorbeeld de kat Behemoth beter tot hun recht hadden kunnen laten komen. Liefhebbers van Boelgakovs roman zullen immers vast ontgoocheld zijn wanneer ze vaststellen hoe weinig één van de meest kenmerkende figuren uit de roman in deze film voorkomt. Even verbazend is het om te zien hoe nevenpersonages uit roman in deze film een veel prominentere rol spelen. Aloisi Mogarytsj, de criticus Latoenski, Baron Meigel en de vampier Hella komen bijvoorbeeld  vaker in beeld dan Behemoth en spelen een meer actieve rol dan deze icoon uit het werk van Bulgakov.

Het zou natuurlijk kunnen dat deze beperkte rol van Behemoth het gevolg was van de problemen die de film heeft gekend tijdens de productie. Bij de start van het project was er een overeenkomst met de Amerikaanse mediagigant Universal Pictures waardoor het productiehuis zou kunnen beroep doen op de technologieën die Disney in 2019 had gebruikt voor de remake van The Lion King om een driedimensionale animatie voor de rol van Behemoth. Maar in augustus 2022 trok Universal Pictures zich terug uit Rusland vanwege de inval in Oekraïne. Op dat moment moest het grootste werk aan de animaties van Behemoth nog gebeuren. Tot overmaat van ramp weigerde het door het Kremlin gecontroleerde Фонд Кино [Fond Kino] of het Federale Fonds voor economische en sociale steun voor de Russische cinematografie om nog verdere financiering te verstrekken. Deze weigering zou overigens wel eens te maken kunnen hebben gehad met de houding van regisseur Michael Lockshin tegenover de oorlog in Oekraïne. Op zijn sociale mediakanalen had hij immers meer dan eens de Russische oorlog in Oekraïne veroordeeld, en hij had ook uitdrukkelijk zijn steun betuigd aan regisseur Kirill Serebrennikov, die in augustus 2017 gearresteerd was op grond van geënsceneerde beschuldigingen.

Storende factoren

Deze film bevat ook storende factoren op allerlei vlakken. Eén van die storende factoren in deze film vond ik de bombastische achtergrond van de buitenopnames, die van Moskou een soort futristische stad maakt met verbazingwekkende hoogbouw die er nooit heeft gestaan en met zeppelins die het luchtruim doorklieven alsof het hier om de verfilming van een werk van Jules Verne ging. We zien onder meer ook het Paleis van de Sovjets pronken, dat is één van Stalins nooit gerealiseerde megalomane dromen waarvoor in 1936 de Kathedraal van Christus Verlosser werd vernield. Ik vraag mij toch af welk deel van het «verhaal ze aan het publiek wilden vertellen» hiermee gerealiseerd werd.

Klik hier om meer te lezen over het Paleis van de Sovjets

En het decor van het Gribojedovhuis lijkt zo uit de film The Great Gatsby van Baz Luhrman te komen - een regisseur wiens naam overigens in 2017 circuleerde als een mogelijke regisseur voor deze film.

Wat mij ook stoorde was de overdreven hang naar spektakel die zo vaak in deze film te zien is. Een voorbeeld daarvan zien we bijvoorbeeld wanneer Korovjev, Behemoth en Azazello in het theater op het podium verschijnen. Het stoort mij absoluut niet dat, anders dan in de roman, Azazello hier mee optreedt. Wat mij wel stoorde was dat Korovjev - gemaquilleerd en gekapt alsof hij aan een Pride Parade deelneemt - met een overgeacteerd piepstemmetje de opdracht geeft aan Azazello - uitgedost als een clown - om met twee machinegeweren krachtige salvo’s af te vuren op een rondzwaaiende discobal waaruit dan bankbiljetten op het publiek neerdwarrelen.  Welke rol deze aanpassing speelt in «het verhaal dat we het publiek in onze film willen vertellen» is mij absoluut niet duidelijk. Oordeelt u zelf maar op basis van het fragment hieronder.

De meester was overigens samen met Woland naar deze voorstelling gegaan, maar na het voorprogramma verwijderde Woland zich discreet van zijn zitplaats om even later op het podium plaats te nemen.

Een andere storende factor is de wijze waarop in deze film vreemde talen worden behandeld. Woland en de meester spreken Duits met elkaar, en Pilatus spreekt Latijn met Jesjoea Ha-Notsri en Aramees met de hogepriester Kajafas. Die dialogen worden overdubd door een monotone emotieloze Russische basstem zodat je twee stemmen tegelijk hoort. Uit de tijd dat ik in Moskou woonde herinner ik mij dat in Rusland buitenlandse films vaak op een dergelijke manier worden overdubd, maar naar mijn bescheiden mening zou het minder verwarrend zijn geweest indien men dat hier met ondertitels had opgelost. Het geeft een amateuristische indruk in een film waar voor andere scènes duidelijk niet op een roebel werd gekeken op het vlak van technologische middelen.

Onthaal.

Michael Lockshins De meester en Margarita haalde een gemiddelde score van 7,9/10 met meer dan 43.000 recensies op de website KinoPoisk en leidde de Russische box office in zijn openingsweek, onder meer door een opbrengst van 57,3 miljoen roebel (581.000 euro) op de eerste dag in de bioscoop, maar de regisseur maakte reeds vijanden voordat ook maar één enkel kaartje was verkocht.

De hevigste aanvallen komen uit de hoek van Vladimir Solovjov, presentator van Een avond met Vladimir Solovjov, een dagelijkse praatprogramma – of eerder een «scheldprogramma» – op het televisiekanaal Rossia 1.  Solovjov verafgoodt Vladimir Poetin, noemt de tegenstanders van de president  «de eeuwige twee procent stront», en is van mening dat alle Oekraïeners maar beter van de aardbodem zou verdwijnen. Hij noemde de film van Michael Lockshin anti-Russisch en toonde schermafdrukken van de sociale mediaberichten van de regisseur, waarin deze had gepleit herstelbetalingen aan Oekraïne en de overwinning van de strijdkrachten van Oekraïne had gewenst. Solovjovs praatgasten reageerden daarop door te zeggen dat Lockshin «het geld dat hij met deze film verdient had weggeschonken aan het Oekraïense leger». Journalist Andrej Mevedev dreigde er zelfs mee Lockshin dood te schieten. Verder werd de regisseur omschreven als «een russofoob, een verrader en een neoliberale besmeurder van de onverschrokken Sovjet-geheime politie». Regsseur en staatspropagandist Tigran Keosajan pleitte voor een strafrechtelijke vervolging van Lockshin, terwijl Trofim Tatarenkov, een presentator op de Russische staatsradio Spoetnik (die toegaf dat hij de film van Lockshin niet eens had gezien), de filmmaker «uitschot» noemde en zich met plezier herinnerde hoe dergelijke «vijanden van het volk» in het stalinistische tijdperk werden neergeschoten

Besluit

De meester en Margarita van Michael Lockshin is een wisselvallige film met goede en zwakke, zelfs overbodige scènes, die misschien beter gebaat was met een andere titel om verwarring te vermijden bij mensen die een getrouwe weergave van de roman verwachten. Vóór zijn verschijning in de Russische bioscopen hadden veel mensen mij reeds gevraagd of ik van plan was om hem te ondertitelen in het Nederlands. Ik antwoordde toen met een aarzelend «misschien», maar dat is nu veranderd in «waarschijnlijk niet». Al zou ik nog mijn mening kunnen herzien indien er ooit een director’s cut van uitkomt.

Technische fiche

Media
Geen

Regisseur
Michael Lockshin

Acteurs
August Diehl (Woland), Jevgeni Tsyganov (De meester), Julia Snigir (Margarita), Joeri Kolokolnikov (Korovjev), Aleksej Rozin (Azazello), Polina Aug (Hella), Jevgeni Knjazev (Berlioz), Danil Steklov (Ivan Bezdomny), Leonid Jarmolnik (Dokter Stravinski), Aleksander Jatsenko (Aloysius Mogaritsj), Aleksej Goeskov (Baron Meigel), Igor Vernik (Georges Bengalski), Marat Basjarov (Lichodejev).

Release datum
2024

Talen
Russisch



Deze pagina delen |