Censuur van de media in de tijd van Poetin

Nederlands > Context > Propaganda > Censuur in de Russische Federatie > Media

Censuur van de media in de Russische Federatie

Toen ik in 2006 met deze website startte, bestonden er in de Russische Federatie nog enkele onafhankelijke nieuwsmedia waarop ik mij kon baseren om objectieve en geverifieerde informatie te vinden over de meeste feiten die zich vóór of achter de schermen van het publieke leven in Rusland voordeden.

Maar het land was op het vlak van openheid en democratie in snel tempo aan het afglijden naar het niveau van de vroegere Sovjet-Unie: Michail Chodorkovski en zijn zakenpartner Platon Lebedev waren reeds veroordeeld in een schijnproces en hun bedrijf Yukos was reeds verdeeld onder getrouwen en intimi van Vladimir Poetin, de kritische journaliste Anna Politkovskaja was enkele dagen eerder vermoord, en een paar weken later zou de gewezen spion Aleksandr Litvinenko overlijden aan de gevolgen van een vergiftiging. Sinds het aantreden van Poetin in 1999 waren toen ook reeds 84 journalisten om het leven gekomen, hetzij gewelddadig, hetzij in mysterieuze omstandigheden.

Ondertussen verdwenen ook alle onafhankelijke nieuwsmedia, het ene na het andere. Kranten, radiostations, televisiezenders die na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie waren ontstaan in een sfeer van vreugde en bevrijding werden door het regime van Poetin en zijn kennissenkring overgenomen, ontbonden of weggepest, waarbij niet alleen politieke methodes gebruikt werden, maar waarbij ook brutaal geweld werd ingezet en moorden werden gepleegd.


Novaja Gazeta

Wat het aantal politieke moorden betreft is Новая Газета [Novaja Gazeta] of De Nieuwe Gazet wellicht het grootste slachtoffer van de Grote Zuivering die Poetin heeft doorgevoerd sinds hij aan de macht kwam. Novaja Gazeta was toen al vrijwel de enige onafhankelijke krant in Rusland, waarvoor onder meer de ook buiten Rusland bekende en gewaardeerde journaliste Anna Politkovskaja (1958-2006) werkte. Voormalig president van de Sovjet-Unie Michail Sergejevitsj Gorbatsjov (1931-2022) heeft nog geholpen bij de oprichting van de krant met het geld dat hij had gekregen voor zijn Nobelprijs voor de Vrede.

De krant was onafhankelijke en liberaal georiënteerd en werd één van de belangrijkste stemmen van de politieke oppositie tegen het beleid van regeringspartij Verenigd Rusland en president Vladimir Poetin. Hij stond bekend om zijn kritische en onderzoekende berichtgeving van vakbekwame en gedreven journalisten over de Russische politieke en sociale actualiteit, de verschrikkingen van de Tsjetsjeense oorlog, de corruptie onder de heersende elite en het toenemend autoritarisme in Rusland. In 2021 kreeg hoofdredacteur Dmitri Andrejevitsj Moeratov (°1961) de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn inspanningen om de vrijheid van meningsuiting te waarborgen.

Novaja Gazeta was dus een van de eerste en voornaamste doelwitten van het regime van Poetin, en daarbij werd geen geweld geschuwd. Sinds het aantreden van Poetin werden zeven medewerkers van de krant vermoord.

16 juli 2000 - Igor Aleksandrovitsj Dominikov (1959-2000), journalist, werd met een hamer op zijn hoofd geslagen in het trappenhuis van zijn flatgebouw in Moskou. De opdrachtgever werd door de krant geïdentficeerd als Sergej Dorovski, een voormalig regeringsfunctionaris uit de regio Lipetsk, maar hij werd niet aangeklaagd omdat «de verjaringstermijn van de zaak was verstreken».

2 juni 2001 - Viktor Aleksejevitsj Popkov (1946-2001), journalist, werd vermoord nabij het dorp Alkhan-Kala in Tsjetsjenië, terwijl hij medische voorraden aan burgers leverde. In 2002 werden de moordenaars geïdentficeerd als leden van de bende van de krijgsheer Arbi Barajev, die onder bescherming stond van de Russische veiligheidsdiensten.

3 juli 2003 - Joeri Sjtsjekotsjichin (1950-2003), adjunct-hoofdredacteur. Hij deed onderzoek naar de door de FSB geregisseerde bomaanslagen op Russische appartementen in september 1999, waardoor de Tweede Tsjetsjeense oorlog kon beginnen en Vladimir Poetin aan de macht kon komen. Sjtsjekotsjichin werd vergiftigd met radioactief materiaal.

7 oktober 2006  - Anna Politkovskaja (1958-2006), journaliste, werd in de lift van haar flatgebouw in Moskou neergeschoten op de verjaardag van Poetin. Op 9 juni 2014 werden de moordenaars veroordeeld maar de opdrachtgever achter de moord werd nooit gevat.

19 januari 2009 - Stanislav Joerjevitsj Markelov (1974-2009), advocaat, en Anastasia Eduardovna Baboerova (1983-2009), journaliste in opleiding werden in Moskou neergeschoten door een gemaskerde schutter. Baboerova stond bekend om haar onderzoek naar neonazistische activiteiten in Rusland.

15 juli 2009 - Natalia Choesainovna Estemirova (1958-2009) werd eerst ontvoerd en vervolgens vermoord in Grozny, Tsjetsjenië. Ze werkte samen met Anna Politkovskaja en stond bekend om haar onderzoek naar moorden en ontvoeringen in Tsjetsjenië.

Na het begin van de Russische invasie van Oekraïne in 2022 verklaarde Moeratov dat de krant uit solidariteit een editie in zowel het Russisch als het Oekraïens zou publiceren. Even later schortte de krant zelf de publicatie op vanwege toegenomen censuur door de overheid. Een maand nadien werd vanuit Riga een Europese online editie van de krant gestart, Novaya Gazeta Europe. De website werd later die maand in Rusland geblokkeerd. In juli lanceerde de krant een online tijdschrift, Novaja Rasskaz-Gazeta,dat ook snel werd geblokkeerd. Op 5 september 2022 werd de medialicentie van Novaja Gazeta ingetrokken.

Op 22 maart 2022 besloot hoofdredacteur Moeratov de medaille verbonden aan zijn Nobelprijs voor de Vrede te verkopen op een veiling en de opbrengst te schenken aan UNICEF ten behoeve van vluchtelingen uit Oekraïne. De medaille werd verkocht voor 103,5 miljoen dollar, de hoogste prijs ooit geregistreerd voor een Nobelmedaille. Op 1 september 2023 werd Moeratov door het Russische ministerie van Justitie uitgeroepen tot «buitenlandse agent»

The Moscow Times

Ook het Engelstalige dagblad The Moscow Times, dat gratis werd verspreid in Moskou, en dat eigendom is van het Finse mediabedrijf Sanoma, was volledig onafhankelijk van het Kremlin, maar het bereikte vrijwel uitsluitend Engelstalige expats en toeristen.

De krant schakelde in juli 2017 over naar uitsluitend online-publicaties en lanceerde in 2020 zijn Russischtalige dienst. In 2022 werd het hoofdkantoor verplaatst naar Amsterdam in Nederland als reactie op de beperkende mediawetten die in Rusland werden uitgevaardigd na de invasie van Oekraïne. Op 17 maart 2022 deelde de krant mee dat hij door het Russische ministerie van Justitie werd beschouwd als «buitenlandse agent».

Op 15 april 2022 blokkeerde Roskomnadzor de toegang tot de Russischtalige website van The Moscow Times nadat de krant een «vals rapport» zou hebben gepubliceerd over agenten van de oproerpolitie die weigerden deel te nemen aan de invasie in Oekraïne.


Radio Svoboda

Радио Свободная Европа - Радио Свобода [Radio Svobodnaja Jevropa - Radio Svoboda] of Radio Free Europe - Radio Svoboda, beter bekend onder de Engelse benaming Radio Vrij Europa - Radio Vrijheid, is geen echt onafhankelijke zender. Het is een internationale non-profit radio-omroep die wordt gefinancierd door de regering van de Verenigde Staten.

Aanvankelijk waren Radio Free Europe en Radio Free Europe/Radio Liberty, twee afzonderlijke organisaties, opgericht in respectievelijk 1950 en 1953, De eerste zond uit naar de Warschaupactlanden, de tweede rechtstreeks naar de Sovjet-Unie. In de late jaren 1960 bleek dat beide organisaties hun financiering ontvingen van de CIA. Vanaf 1971 gebeurde de financiering door het Amerikaanse Congres en in 1976 werden de twee zenders samengevoegd.

Na de mislukte staatsgreep in augustus 1991 gaf de nieuwe Russische president Boris Nikolajevitsj Jeltsin (1931-2007) aan Radio Svoboda toestemming zich in Moskou te vestigen. Hij was onder de indruk van de feitelijke en waarheidsgetrouwe verslaglegging door de zender tijdens de recente gebeurtenissen. Jeltsins toelating werd echter reeds in 2002 teruggedraaid door Vladimir Poetin.

Op 22 december 2013 kwam Radio Svoboda naar buiten met een Dossier Poetin. In dat dossier werd gesteld dat de vrijlating van de voormalige oligarch Michail Borisovitsj Chodorkovski (°1963) drie dagen eerder er vooral zou gekomen zijn onder druk van de Duitse regering. Eén van de drie geheime diensten van Duitsland, de Bundesnachrichtendienst (BND), zou namelijk zeer bezwarende informatie over Poetin gehad hebben.

Dossier Poetin

In de tijd dat Poetin nog locoburgemeester was van Sint-Petersburg, had hij nauwe banden met de Russische maffia via het in Duitsland geregistreerde bedrijf Sankt Petersburg Immobilien und Beteiligungs AG (SPAG). De Duitse bondskanselier Angela Merkel (°1954) zou deze informatie gebruikt hebben als drukkingsmiddel voor de vrijlating van Michail Chodorkovski. Poetin was immers nauwe betrokken bij SPAG. Sinds de oprichting in 1992 zat hij in de adviesraad van het bedrijf.

Zeer toevallig in datzelfde jaar 1992 verleende Pjotr Olegovitsj Aven (°1955), als minister van Buitenlandse Economische Betrekkingen van Rusland, aan Vladimir Poetin de bevoegdheid om op te treden als vertegenwoordiger van het ministerie van Buitenlandse Economische Zaken in Sint-Petersburg . Aven is een vertrouweling van Poetin, en was tot 2022 de topman van Alfa-bank, de grootste commerciële bank van Rusland. In 2022 nam hij ontslag uit de raad van bestuur van de bank in een poging om sancties te vermijden.

Vanuit deze nieuwe functie kon Poetin hand- en spandiensten leveren aan SPAG door exportvergunningen te verlenen voor zeer grote hoeveelheden aardolieproducten, non-ferrometalen en andere goederen, en door levensmiddelen in te voeren. De koopwaar werd goedkoop ingekocht en duur verkocht. Later zou Poetin deze praktijken verantwoorden door te zeggen dat hij op zoek was naar «niet-standaard manieren om de gemeentelijke economie te financieren, voornamelijk door de stad van voedsel te voorzien». De meeste bedrijven waarmee hij contracten had gesloten voor de invoer van levensmiddelen in Sint-Petersburg bleken echter lege vennootschappen te zijn. De meeste inkomsten gingen dus niet naar de gemeente, maar naar Poetin en zijn intimi. Het begrip «voeding» moet ook zeer soepel geïnterpreteerd worden: de inlichtingendiensten van verschillende landen ontdekten dat plots grote kanalen voor de levering van cocaïne aan Europa via Rusland begonnen te lopen. Eén van die transporten werd in februari 1993 bij Vyborg ontdekt in een container met ingevoerde Colombiaanse corned beef. De lading werd gevonden door de directeur van de FSB in Sint-Petersburg Viktor Vasiljevitsj Tsjerkesov (1950-2022), en verdween daarna op mysterieuze wijze.

Nadat Radio Svoboda het hierboven beschreven Dossier Poetin had gepubliceerd werd de zender steeds vaker lastig gevallen door de Russische overheid, een situatie die nog erger werd in 2014, toen Rusland de Krim annexeerde en een conflict in de Oost-Oekraïense Donbas regio uitlokte. Radio Svoboda werd opgenomen in de lijst van «buitenlandse agenten», en moest dat volgens de nieuwe Russische wetten bij elke publicatie vermelden - wat niet gebeurde. Het bedrijf kreeg daardoor zware boetes. In de eerste zes maanden van 2021 had Roskomnadzor 650 protocollen opgesteld tegen Radio Svoboda voor een totaal bedrag van bijna 250 miljoen roebel. De correspondenten werden vastgehouden en geïntimideerd, onderworpen aan druk, en zelfs het land uitgepest.

Radio Svoboda werd volledig geblokkeerd tijdens de massale Russische inval in Oekraïne in 2022. Op 4 maart 2022 van dat jaar vroeg de Russische regering het faillissement van de zender aan vanwege de vele openstaande boetes.


Telekanal Dozjd en Echo Moskvy

Andere bekende vrije media waren het radiostation Эхо Москвы [Echo Moskvy] of De Echo van Moskou en het TV-station Телеканал Дождь [Telekanal Dozjd] of Telekanaal Regen. Hun verhaal eindigde echter op 3 maart 2022 nadat Roskomnadzor had bevolen om de toegang tot Telekanal Dozjd en Echo Moskvy te beperken vanwege hun berichtgeving over de invasie van Oekraïne door Russische troepen.

Telekanal Dozjd werd in juli opnieuw gelanceerd vanuit studio's in Letland, maar na enkele overtredingen werd de licentie in december ingetrokken. De zender bleef echter actief via YouTube en kreeg in januari 2023 een Nederlandse zendvergunning.

Echo Moskvy begon meteen na de beslissing van Roskomnadzor  uit te zenden via YouTube, maar omdat de zender voor 66 % in handen was van Gazprom Media, het grootste Russische mediabedrijf,  blokkeerde YouTube het kanaal van de zender. Minderheidsaandeelhouder Aleksej Aleksejevitsj Venediktov (°1955) begon een spin-off YouTube-kanaal.

In september 2022 lanceerden een aantal voormalige medewerkers van Echo Moskvy een internetmedia genaamd Echo [ ru ], onder leiding van de voormalige plaatsvervangend hoofdredacteur van Echo Moskvy, Maksim Koernikov.


NTV

Wellicht één van de de eerste belangrijke mijlpalen in het controleren van de Russische media onder Poetin was de raid van het Kremlin op het TV-station NTV. Deze zender was opgericht door Vladimir Aleksandrovitsj Goesinski (°1952) in 1993, na het uiteenvallen van de Sovjetunie, en trok van bij het begin de beste en meest spraakmakende journalisten aan. De zender introduceerde hoge professionele normen in de Russische televisie en bracht scherpe analyses van de actualiteit. Hij werd daarmee toonaangevend voor de berichtgeving in de nieuw gecreëerde Russische Federatie. Geheel in de traditie van een vrije pers was het station ook kritisch ten aanzien van Vladimir Poetin, die vaak werd opgevoerd in de wekelijkse satirische poppenshow Куклы [Koekli] of Poppen. Dat programma werd gemaakt onder licensie van Les Guignols de l'info van het Franse Canal+, en kan vergeleken worden met het Britse Spitting Image van de zender ITV

Aanvankelijk werd deze kritische benadering getolereerd, maar de aflevering van Koekli van 23 januari 2000 veranderde dat. Het thema was Klein Zaches, genannt Zinnober, een satirische novelle van de Duitse schrijver Ernst Theodor Amadeus Hoffmann (1776-1822)  uit 1819. De hoofdpersoon is het lelijke kind Zaches, dat op een alruin lijkt, en geboren werd met een lelijk lichaam en ziel. De goede fee Rosabelverde, die medelijden met hem heeft, betovert hem zodat de meeste mensen, vooral filistijnen, hem niet langer als lelijk beschouwen. Een pop die Vladimir Poetin voorstelde speelde de rol van Kleine Zaches. Voor de rol van de fee werd een pop gebruikt die Boris Abramovitsj Berezovski (1946-2013) voorstelde. Berezovski was toen de hoofdaandeelhouder van de concurrerende TV-zender Первый канал [Pervi kanal] of Kanaal 1 Berezovski werd door veel Russen beschouwd als de meest wetteloze en onethische persoon onder de oligarchen. Ze stelden hem persoonlijk verantwoordelijk voor de economische instorting van het land. Men geloofde dat hij net als andere oligarchen met zijn programma van privatisering de overheid heeft opgelicht. U kan de hierboven vermelde aflevering van Koekli hier integraal bekijken.

Na die uitzending deed Ljoedmila Aleksejevna Verbitskaja (1936-2019), de rector van de Staatsuniversiteit van Sint-Petersburg, een oproep om de makers van de show te vervolgen. Op 11 mei 2000 werden de kantoren van NTV bestormd door de fiscale autoriteiten, vergezeld van medewerkers van de geheime politie FSB. Zoals ook met andere critici van het regime gebeurde, werd Goesinski opgepakt en beschuldigd van fraude. Een jaar later, op 14 april 2001, werd NTV onder dwang eigendom van het staatsenergiebedrijf Gazprom, nadat eerst nog Michail Borisovitsj Chodorkovski tevergeefs geprobeerd had het station onafhankelijk te houden met het aanbod om er 200 miljoen in te investeren. De overname door Gazprom betekende meteen het einde van de onafhankelijke berichtgeving. NTV werd één van de spreekbuizen van het Kremlin en Algemeen directeur Vladimir Michailovitsj Koelistikov (°1952) begon systematisch elke kritische berichtgeving over het Kremlin te weren.


Feiten en verzinsels van de vrijdagvergaderingen

Sinds de overname door Gazprom neemt NTV deel aan de zogenaamde Vrijdagvergaderingen. Dat zijn wekelijkse formele bijeenkomsten met de pers in het Kremlin, geleid door Vladislav Joerjevitsj Soerkov (°1964), waarop de pers te horen krijgt wat ze moeten zeggen - en wat ze niet mogen zeggen - en hoe het moet worden «omkaderd».

Enkele frappante voorbeelden van georchestreerde berichtgeving in de Russische media speelden zich af in verband met de oorlog in Oekraïne. Toen, op 17 juli 2014, het vliegtuig van Malaysia Airlines met vluchtnummer MH17 neergestort was bij het Oost-Oekraïense dorp Hrabove in de oblast Donetsk, werd er in de Russische kranten aanvankelijk met geen woord over deze tragedie gerept. Nadien, toen het niet langer kon genegeerd worden, werd de schuld voor de crash bij de Oekraïense overheid gelegd. Het verst ging de TV-zender Russia Today (RT), die een Spanjaard citeerde die bij de luchtverkeersleiding in Kyiv zou werken. Hij zou persoonlijk gezien hebben dat het toestel door een Oekraïens gevechtsvliegtuig was neergehaald. Uit vrees voor de Oekraïense geheime dienst zou hij naar Spanje zijn gevlucht. De tweets met zijn «onthullingen» bleken echter uit Londen te komen.


Russische soldaten sneuvelen in Oekraïne

Wat de oorlog zelf betreft ontkende het Kremlin, en dus ook de Russische pers, dat er reeds sinds 2014 Russische soldaten in Oekraïne vochten. Nochtans was voor sommige Russen deze oorlog heel dichtbij, want er sneuvelden wel degelijk elke dag Russische militairen in dit «niet-bestaande» conflict. Hun lichamen werden als Груз 200 [Groez 200] of Lading 200 in vrachtauto’s terug naar Rusland gevoerd. Lading 200 is een term die elke Rus kent, want het is de code die vroeger ook reeds algemeen werd gebruikt voor het terugbezorgen van dode lichamen van op het slagveld. De lichamen van de teruggebrachte soldaten werden heimelijk begraven en de families mochten er niet over communiceren. Journalisten die dierven berichten over Lading 200 werden bedreigd en in elkaar geslagen.

De Russische burgerbeweging Открытая Россия [Otkrytaja Rossija] of Open Rusland, opgericht door Michail Chodorkovski, publiceerde een gedetailleerde lijst van Russische soldaten die in Oekraïne sneuvelden. Op 27 februari 2022 inspireerde de Oekraïense overheid zich hierop om de de Russisch-talige website РФ 200 (ищи своих) [RF 200 (isjtsji svoich)] of RF 200 (zoek de uwen) te lanceren, om de Russische bevolking de kans te geven zich te informeren over gesneuvelde of gewonde landgenoten. Vóór u op onderstaande link klikt, wil ik u wel waarschuwen dat sommige beelden niet geschikt zijn voor gevoelige kijkers.

Klik hier om de lijst van gesneuvelde en gewonde Russische soldaten te zien


Oppositieleider Boris Nemtsov werd op vrijdag 27 februari 2015 in het centrum van Moskou neergeschoten kort nadat hij had bekendgemaakt dat hij een uitvoerig rapport over de Russische betrokkenheid in Oekraïne zou publiceren onder de titel Путин. Война. [Poetin. Vojna] of Poetin. Oorlog. Na de dood van Nemtsov hebben enkele van zijn collega's het rapport verder afgewerkt en via het internet verspreid.

Hier kan u het rapport van Boris Mentsov downloaden [ru]


Op 28 mei 2015 ging Vladimir Poetin nog een stap verder in het misleiden door te verordenen dat de dood of de verwondingen van Russische soldaten in «speciale operaties» kunnen worden beschouwd als militaire geheimen, zelfs in vredestijd. Daarmee kreeg hij een wettelijke basis om journalisten en mensenrechtenactivisten die informatie over de gesneuvelde soldaten verzamelen en publiceren te arresteren.

Op persoonlijk vlak maakte het decreet het bovendien moeilijk voor verwanten om feiten over doden of gewonde soldaten te verzamelen. De weigering van Rusland om te erkennen dat Russische soldaten betrokken waren in de gevechten betekent ook dat de gewonden geen recht hadden op uitkeringen voor invaliditeit, en dat familieleden van gesneuvelden geen vergoeding konden krijgen.

Dmitri Sergejevitsj Peskov (°1967), de perschef van Poetin, zei dat het decreet niets te maken had met Oekraïne. Volgens hem was het gewoon «een routine verbetering van de wetgeving op het gebied van staatsgeheimen».

Volgens de Britse Minister van Defensie Ben Wallace heeft Rusland voor het probleem van de Lading 200 een «oplossing» bedacht. Het land zou mobiele crematoria gebruiken die de troepen in oorlogstijd kunnen volgen en dode soldaten kunnen doen «verdampen». Het Britse ministerie van Defensie heeft een video vrijgegeven van de vrachtwagens die lichamen kunnen verbranden en maakte op 23 februari 2022 bekend dat het Kremlin ze zou kunnen inzetten bij de invasie van Oekraïne om het aantal slachtoffers te verbergen.

In de Russische nieuwsmedia wordt steeds voorgehouden dat de oorlog in Oekraïne geen oorlog is, maar een beperkte militaire operatie, waarbij alleen militaire doelwitten worden geviseerd. Ondertussen worden scholen, ziekenhuizen en flatgebouwen platgebombardeerd. Toen het Russische leger de stad Marioepol omsingelde waardoor niemand nog weg kon, beloofde het Kremlin om «corridors» toe te staan in de omsingelde steden waardoor de burgers de stad zouden kunnen verlaten. Ondanks deze belofte werd er op 6 maart 2022 toch met mortiervuur op vluchtende burgers geschoten. In Irpin werden een moeder met twee kinderen en een vriend van de familie neergeschoten voor het oog van de camera's van een team van de New York Times.

Op 7 maart 2022 zag het er toch naar uit dat er corridors zouden komen. Er school wel een addertje onder het gras: de corridors zouden alleen een vlucht in de richting van Rusland en Wit-Rusland mogelijk maken. Inwoners van Kyiv konden naar Domel in Wit-Rusland, inwoners van Soemi en Charkiv konden naar Belgorod in Rusland, en inwoners van Marioepol konden naar Rostov-on-Don, ook in Rusland. Op die manier wilde Poetin in de communicatie bestemd voor het Russische volk kunnen zeggen dat de Oekraïeners hun «nazistisch regime» ontvluchtten om veiligheid te zoeken in Rusland en Wit-Rusland. Jammer voor hem wilde niemand zijn heil zoeken in vijandelijk gebied.

Op 4 maart 2022 keurde de Doema een wet goed die straffen invoert voor het «verspreiden van nepnieuws over de Russische strijdkrachten en de militaire operatie in Oekraïne», het «afleggen van verklaringen die de strijdkrachten in diskrediet brengen» en het «oproepen tot sancties tegen Rusland». Wie zijn positie gebruikt om «nepinformatie of vervalst bewijsmateriaal te verspreiden», kan een gevangenisstraf van 5 tot 15 jaar krijgen.


Alles onder controle

Naast het controleren van de nieuwsverspreiding is het Kremlin ook volop bezig geweest met het instellen van verbiedende regels voor de informatie die door derden verzorgd wordt. Zo worden onder meer het sociale netwerk Facebook, de zoekmachine Google en het berichtennetwerk Twitter onder vuur genomen. Volgens Maksim Ksenzov, plaatsvervangend hoofd van Roskomnadzor, de Federale Dienst voor Toezicht van Communicatie, Informatietechnologie en Massamedia, moeten deze sites beschouwd worden als «aanbieders van nieuws», en moeten ze zich dus als zodanig registreren bij de overheid. «Deze platformen zijn gevaarlijk voor het volk», zo wordt gezegd, want «via dergelijke bronnen kunnen de Russen zich een verkeerd wereldbeeld vormen». De registratieplicht geldt voor alle blogs die meer dan 3000 bezoekers per dag krijgen. Zij moeten zich bij Roskomnadzor bekendmaken als massamedium, met dezelfde plichten als kranten en TV-stations, maar ze krijgen geen journalistieke rechten.

Door het ontbreken van deze rechten kan Roskomnadzor onder meer de blogs blokkeren van Garry Kimovitsj Kasparov (°1963), voormalig wereldkampioen schaken, en van Aleksej Anatoljevitsj Navalny (1976-2024), een bekende dissident die vaak voorbeelden geeft over corruptie in Rusland. Hij verzamelt en publiceert informatie over de vele bewezen knoeierijen die uitgevoerd worden door de leden van Poetins partij Verenigd Rusland, maar zijn blogs zijn vaker niet dan wel zichtbaar voor het Russische publiek.

Niet alleen schrijvers van blogs worden gecontroleerd. Ook lezers worden steeds meer in de gaten gehouden. Sinds de zomer van 2014 is het op sommige openbare ruimtes bijvoorbeeld niet meer mogelijk om anoniem wifi te gebruiken. Wie op het internet wil, moet er zijn identiteitsgegevens invoeren, waardoor zijn internetgebruik kan gevolgd worden.

In november 2017 heeft de Russische Doema een aantal amendementen goedgekeurd op de wetten «Over informatie» en «Over de media», waardoor Roskomnadzor buitengerechtelijk, op eenvoudig verzoek van het parket, de informatie kan beperken die wordt verstrekt door buitenlandse niet-gouvernementele organisaties die als «onwenselijk» worden beschouwd, of door buitenlandse media die in Rusland als «buitenlandse agenten» worden bestempeld.

Twee weken later, op 11 december 2017, blokkeerde Roskomnadzor op verzoek van de procureur-generaal verschillende online bronnen, onder vermelding van artikel 15.3 van federale wet nr. 149-FZ.

De lijst met geblokkeerde websites bevatte onder meer openrussia.org (Open Rusland), openuni.io (Open Universiteit), or.team (Open Russia Team), pravo.openrussia.org (het project Mensenrechten van Open Rusland), imrussia.org (Instituut voor een Modern Rusland), khodorkovsky.ru (de persoonlijke website van Michail Chodorkovski) en vmestoputina.ru (Alternatieven voor Vladimir Poetin). Buiten Rusland zijn de websites nog steeds toegankelijk.

Dit betekent dat, voor mensen die in de Russische Federatie wonen, artikel 19 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, waarin staat dat «een ieder heeft het recht […] om zonder inmenging en door alle middelen en ongeacht grenzen, inlichtingen en denkbeelden op te sporen, te ontvangen en door te geven» niet langer van toepassing is.

Op 4 maart 2022 keurde de Russische Doema unaniem een nieuwe wet goed op «het verspreiden van nepnieuws» over de Russische strijdkrachten en de militaire operatie in Oekraïne, «verklaringen die de strijdkrachten in diskrediet brengen» en «oproepen tot sancties tegen Rusland». Wie zich eraan bezondigt riskeert een straf tot 15 jaar cel. De wet geldt met terugwerkende kracht en ook voor buitenlanders. In theorie kan ondergetekende dus ook opgepakt worden.

 

Deze pagina delen |