Poetins persoonlijkheid

Nederlands > Context > Politiek > Poetinisme > Poetins persoonlijkheid

Poetin enStalin

Vladimir Vladimirovitsj Poetin heeft veel karaktertrekken en beleidsdaden gemeen met Iosif Vissarionovitsj Stalin, de man die de Sovjet-Unie in een stevige greep hield in de tijd dat Mikhail Boelgakov De meester en Margarita schreef. Net als Stalin vertoont Poetin behoefte aan controle, voelt hij minachting voor de rechten en vrijheden van anderen, is hij bereid om alle middelen te gebruiken die nodig zijn om zijn doelen te bereiken en tegenstanders uit te schakelen, verzint hij scenario's die worden ondersteund door massale propagandamiddelen - dat alles is opvallend gelijkend met de manier waarop Stalin in de jaren '30 zijn macht uitbouwde en consolideerde.

En ook net als Stalin toont Poetin zich graag als een «sterke man». Hij vertoont geen spijt of berouw wanneer hij onethische beslissingen neemt, en bekommert zich niet om de negatieve gevolgen die ze kunnen hebben voor onschuldige mensen. Hij weigert ook verantwoordelijkheid te nemen voor de negatieve gevolgen van zijn beslissingen en geeft doorgaans anderen de schuld als er iets misgaat. Deze houding gaat vaak gepaard met het bekende Calimero-complex waarbij een kleine persoon of partij het gevoel heeft dat hij door zijn omvang ten opzichte van een grotere partij niet serieus wordt genomen.

Stalin, bijvoorbeeld, liet de ceremonie van de onvoorwaardelijke overgave van Duitsland aan de Geallieerden op 8 mei 1945 nog eens overdoen omdat het originele document was ondertekend in de naar zijn mening te bescheiden Noord-Franse stad Reims, en door de weinig prestigieuze generaal Ivan Aleksejevitsj Soesloparov (1897-1974), een Russische verbindingsofficier die weinig contacten had in het Kremlin en die toevallig in Reims verbleef. Hij eiste dat de ceremonie in Reims zou worden beschouwd als een generale repetitie en dat alles zou worden overgedaan in de meer prestigieuze Duitse hoodstad Berlijn en met maarschalk Georgi Konstantinovitsj Zjoekov (1896-1974), de opperbevelhebber van het Rode Leger, als vertegenwoordiger van de Sovjet-Unie. Daarom wordt in Rusland de Dag van de overwinning nu op 9 mei gevierd, en niet op 8 mei, zoals in de meeste andere landen. En dat werkt vandaag nog door: wie op het internet met de Russische zoekmachines als Yandex foto's zoekt van de ondertekening door Soesloparov krijgt alleen foto's van Zjoekov te zien.


Houding tegenover Oekraïne

Stalin decimeerde in 1932-1933 met opzet de Oekraïense bevolking door de beruchte Голодомор [Holodomor] of hongersnood te creëren.Hij wilde absoluut pronken met het behalen van de onredelijke doelstellingen van het Vijfjarenplan 1928-1933, die voor een groot deel moesten gerealiseerd worden door de export van graan. In Oekraïne, dat «de graanschuur van Europa» werd genoemd, was de oogst in 1932 mislukt door het slechte weer en endemische plantenroest, maar toch verhoogde Stalin de verplichte graanleveranties aan de centrale staat en liet hij miljoenen koelakken (zelfstandige boeren) naar Siberië deporteren. Het aantal doden in Oekraïne als gevolg van dit beleid wordt geschat tussen 2,5 en 7,5 miljoen. Stalin bleef echter propaganda voeren met de slogan «Ons geboorteland. Onze overvloedige oogst».

Geheel in de stijl van Stalin heeft Poetin reeds verschillende keren in het openbaar geopperd dat «het Oekraïense volk moet vernietigd worden als politieke factor en sociale entiteit». Dat het hem menens is, blijkt uit het feit dat in de grootschalige oorlog in Oekraïne de meeste luchtaanvallen gericht zijn op burgerdoelwitten als flatgebouwen, openbare nutsbedrijven, ziekenhuizen en scholen, en dat Poetin er niet voor terugschrikt om steeds vaker verboden wapens als clusterbommen en een breed scala aan chemische wapens in te zetten - wapens die vooral de burgerbevolking treffen en die bewust gericht zijn op het maken van zoveel mogelijk slachtoffers. Ook het ontvoeren van Oekraïense kinderen om ze na hun «heropvoeding volgens de Russische waarden en normen» te laten «adopteren» door gezinnen in Rusland past in dit kader. Het meest cynische element van dit beleidsonderdeel is het feit dat de uitvoering ervan in handen is van Maria Aleksejevna Lvova-Belova, de Russische Kinderrechtencommissaris, en haar adviseur Aleksej Aleksandrovitsj Petrov, een man die meermaals heeft gepronkt met zijn nazistische sympathieën.


Interventionisten

Onder Stalin werd vaak het begrip «klassevijanden» gebruikt als een steeds weerkerend thema in de communistische propaganda. Maar even vaak werden opposanten beschreven als «interventionisten» of «agenten van buitenlandse, imperialistische machten». Interventionisme is de term die gebruikt wordt om acties te beschrijven ondernomen door een natie of een andere geopolitieke entiteit om een economie of maatschappij te beïnvloedenen te manipuleren.

Die tactiek werd gretig overgenomen door Poetin die geleidelijk een wetgevend kader creëerde om elke oppositie te bestempelen als een interventie uit het buitenland. Het begon met zijn wet op de «buitenlandse agenten» van 20 juli 2012 die non-gouvernementele organisaties en individuen die buitenlandse financiële steun ontvangen of «onder buitenlandse invloed staan» verplichten om zich bij het ministerie van Justitie te laten registreren als «buitenlandse agenten». Zij moeten deze status vermelden in alle publicaties in de media en op internet. Een wetswijziging van einde 2020 verplicht organisaties die al «buitenlandse agent» waren om niet alleen over de leiding van de organisatie te rapporteren, maar ook over elke medewerker. De wet van juli 2022 geeft aan het ministerie van Justitie ook het initiatiefrecht om de status van een organisatie als «buitenlandse agent» vast te stellen. Dat kan zelfs als er geen bewijs is dat iemand buitenlandse financiering ontvangt of wanneer, bijvoorbeeld, Russische schrijvers auteursrechten ontvangen voor de vertalingen van hun werk in het buitenland.

Het label «buitenlandse agent» is zeer stigmatiserend. Voor veel Russen betekent het zoveel als «buitenlandse spion» of «verrader». Van dat frame maken Kremlingezinde media dankbaar gebruik. Een «buitenlandse agent» wordt sterk geremd in de samenleving omdat overheidsinstanties en vertegenwoordigers niet met hen mogen samenwerken. Ze mogen ook geen openbare evenementen organiseren. Ze staan onder een verscherpt toezicht van de autoriteiten. Wanneer ze een interview geven moeten ze zich verplicht introduceren als «buitenlandse agent». Media mogen niets publiceren over «buitenlandse agenten» zonder vermelding van dit label.

Daarnaast bestaat er ook een lijst van «ongewenste organisaties». Zij mogen op het grondgebied van de Russische Federatie niet opereren en niets organiseren. De term «grondgebied» omvat ook de door Rusland bezette gebieden in Oost-Oekraïne en de Krim.


Poetins persoonlijkheid

Wat kunnen we zeggen over Poetins persoonlijkheid? Hoewel we niet in staat zijn om de drijfveren van politieke leiders te diagnostiseren zonder hen te onderwerpen aan wetenschappelijke persoonlijkheidstesten, kunnen we hen wel beoordelen door middel van gedragsobservaties of door getuigenissen die - al dan niet toevallig - gelekt worden. We kunnen ook kijken naar hun toespraken en naar hun beslissingen en de manier waarop die genomen worden, of interviews die ze toegestaan hebben. En we kunnen ook vergelijken met de ontwikkeling van autocratische leiders in de geschiedenis. Daaruit kunnen we leren dat veel van die leiders ernstige karakterstoornissen delen die consistent vergelijkbaar zijn over grenzen en culturen heen. Dit is niet noodzakelijk een slechte aanpak.

Ook biografische gegevens of fysieke kenmerken kunnen bijdragen om het beeld te vervolledigen. Zonder in stereotypes te vervallen kunnen we toch zeggen dat, bijvoorbeeld, kleine mannen vaak extreem ambitieus gedrag vertonen om minderwaardigheidsgevoelens over hun geringe lengte te compenseren, zoals een onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam nog aantoonde in 2018.


Het kleine man syndroom

Het kleine man syndroom is een informele term uit de psychologie en is een vorm van minderwaardigheidscomplex. Het wordt vaak - verkeerdelijk - ook Napoleoncomplex genoemd (zie kader hieronder). In 2018 vond een onderzoek van evolutionair psycholoog Mark van Vugt aan de Vrije Universiteit Amsterdam bewijzen voor het syndroom bij mannen. Kleinere mannen gedroegen zich agressiever als ze onderhandelden met grotere mannen. De daaruit volgende theorie gaat ervan uit dat kleine mannen slimme tactieken moeten gebruiken om hun tekort aan lichaamslengte te compenseren.


Kleine mannen aan de macht

Toen Iosif Stalin in 1904 uit zijn Siberische ballingschap ontsnapte, werd er een telegram gestuurd naar de Veiligheidsdienst van Irkoetsk met een persoonbeschrijving van de toekomstige leider van het Sovjetvolk, en daarin werd ook zijn lengte vermeld: hij was 38 вершок [versjok] of 169 cm groot.

Toen Boris Jeltsin, die zelf 189 cm lang was, een opvolger voor zichzelf wilde aanduiden kon hij kiezen tussen drie lange mannen: Boris Nemtsov (187 cm), Nikolaj Aksenenko (185 cm) en Sergej Stepasjin (183 cm). Maar uiteindelijk besloot Jeltsin om voor de veel kleinere Vladimir Poetin (170 cm) te kiezen.

Overigens kon Poetin zelf voor Sergej Ivanov (181 cm) [*] opteren toen hij een interim-opvolger wilde aanduiden in 2008, maar hij koos voor iemand die niet met kop en schouders boven hem uitstak: Dmitri Medvedev was met zijn 166 cm zelfs nog kleiner dan hijzelf.

[*] Onder Stalin werden niet alleen woorden, maar ook foto's aan de wenselijkheid «aangepast». En dat gebeurt nu ook weer. Op de foto hiernaast lijken Poetin (167 cm) en Medvedev (166 cm) ongeveer even groot als Ivanov (181 cm).

Voor de trivia: de Franse keizer Napoleon Bonaparte (1769-1821) was ook 170 cm groot, maar daarmee was hij wel groter dan de gemiddelde Fransman van zijn tijd. Het fabeltje dat hij klein was werd in stand gehouden door de Engelsen, die beweerd hadden dat hij maar 157 cm groot was. Die bewering was gebaseerd op een rekenfout, maar toen de Engelsen de fout ontdekten hebben ze dat bewust nooit bekendgemaakt om zo de mythe in stand te houden.

 

Autocratische en autoritaire leiders

Ondanks het feit dat Vladimir Poetin, zoals u op deze pagina kan lezen, omringd is door een netwerk van beïnvloeders, mag hij zeker als autocratisch en autoritair bestempeld worden.

Een autocratische leider is iemand alle macht heeft en alleen beslissingen neemt, zonder overleg of inspraak van anderen. Het is een vorm van leiderschap waarbij de leider de volledige controle heeft en verwacht dat zijn of haar beslissingen worden opgevolgd.

Een autoritaire leider treedt streng en controlerend op, waarbij er weinig ruimte is voor vrijheid of discussie. Gehoorzaamheid aan regels, met weinig ruimte voor individuele vrijheid of meningen, is daarbij kenmerkend. Autoritaire personen verwachten vaak dat anderen zonder vragen te stellen gehoorzamen aan hun bevelen.

Antisociale persoonlijkheidsstoornis en pathologisch narcisme

Een meer uitgebreide benadering ontlenen we aan de bevindingen van Dr. Frederick M. Burkle Jr. van het Woodrow Wilson International Center for Scholars in Washington DC, USA. Burkle is een wereldwijd bekend en grespecteerd onderzoeker van onder meer het effect van autocratisch leiderschap op de mensheid. Op 12  oktober 2015 publiceerde hij een baanbrekend artikel bij de Cambridge University Press over «Antisociale persoonlijkheidsstoornis en pathologisch narcisme in langdurige conflicten en oorlogen van de 21ste eeuw». Het werd  het meest gelezen artikel op Research Gate in 2016. Op 15 januari 2019 diepte hij dat verder uit toen hij zijn bevindingen publiceerde over «Karakterstoornissen onder autocratische wereldleiders en de impact op de gezondheidszekerheid, mensenrechten en humanitaire zorg».

Hij waarschuwde er toen voor dat «politieke leiders met narcistische en antisociale karakterstoornissen een belangrijke bron aan het worden zijn van de problemen van de mensheid».

Tientallen jaren van onderzoek in de organisatiepsychologie tonen aan dat autocratische en autoritaire leiderszelf alle belangrijke beslissingen nemen. Ze zijn daarbij zeer taakgericht en minder tot helemaal niet geïnteresseerd in het algemeen welzijn van hun volk - al verkondigen ze vaak in hun propaganda dat hun daden in het welzijn van de natie worden ondernomen..

Een ander veelzeggend teken is dat ze afstand bewaren tot anderen - onder meer door middel van straffen en bedreigingen. Maar ook vaak gewoon fysiek. Hitler verschuilde zich in zijn bunker, Stalin woonde in het Kremlin in een voor de buitenwereld afgesloten paradijs met vier meter dikke muren voor de gezinnen van de leiders. Zij woonden hier gedurende grote delen van het jaar met hun kinderen, als één grote familie, in ruime appartementen, in alle luxe en in groot contrast met het trieste lot van het volk. Poetin is tijdens zijn regeerperiode een paar keer voor enkele weken «verdwenen» zonder dat de buitenwereld wist waar hij was. En wanneer hij anderen ontmoet creëert hij een uitzonderlijk grote fysieke afstand. De foto die toonde hoever Poetin de Franse president Emmanuel Macron op een afstand hield is iconisch geworden.


Donkere persoonlijkheidstrekken

De door autoritaire leiders gedeelde karaktertrekken komen voort uit een cognitieve en emotionele ontwikkelingsachterstand in zowel de kindertijd als de adolescentie, resulterend in vaste, concrete denkpatronen die levenslang gehandhaafd blijven. Ze slagen er niet in de laatste fase van mentale en emotionele ontwikkeling te bereiken - de fase van het abstract denken, die noodzakelijk is voor kritisch redeneren -, waardoor mensen de bredere betekenis van ideeën en informatie kunnen overwegen in plaats van alleen te vertrouwen op concrete details en impulsen.

Een voorbeeld van dat laatste is het feit dat, toen Volodomir Zelenski in Oekraïne met 73% van de stemmen tot president werd verkozen, enkele extreemrechtse kandidaten 2% van de stemmen haalden - veel minder dan in heel wat andere Europese landen, en een detail in het grote geheel. Maar Poetin kaderde het in zijn vaste, concrete denkpatronen, begon er méér waarde aan te hechten dan wat uit de feiten bleek, en verantwoordde zijn inval in Oekraïne door hardnekkig te wijzen op het vermeende nazistische karakter van de Oekraïense staat. Hij creëerde het beeld van «neo-nazi’s, die zich in Kyiv hadden gevestigd en het hele Oekraïense volk gijzelden» en besloot dat het zijn taak was om het land te «denazificeren». In haast elke toespraak die hij houdt komt die idee aan bod. Daarbij vergat hij gemakshalve dat de Oekraïense president Volodomir Zelenski zelf een Jood is.

Poetin was overigens, op het moment van de grootschalige inval in Oekraïne in februari 2022, nog zelf de financier van de extreemrechtse Wagner groep die het vuile werk voor de Russische belangen opknapte in onder meer de Krim en Donbas in Oekraïne, maar ook in Syrië, Libië, Soedan, Mali en de Centraal-Afrikaanse Republiek.

De autocratische leiders hebben een beperkt vermogen tot empathie, liefde, schuldgevoel of angst, die een permanent karakter krijgen en de dagelijkse besluitvorming sturen. Ze zijn minder inschikkelijk wat betreft vertrouwen en altruïsme en minder emotioneel stabiel in vergelijking met minder autocratische leiders. Ze scoren ook hoger op antisociale donkere persoonlijkheidstrekken zoals narcisme (grootheidswaanzin, superioriteit en arrogantie), psychopathie (lage empathie, agressie en impulsiviteit) en machiavellisme (manipulatie en misleiding).

Vanuit dit perspectief bekeken, leiden veel tekenen tot de conclusie dat Poetin zorgwekkende antisociale neigingen heeft. Hij doet ook geen moeite om dat te verbergen - het is soms zelfs zeer goed zichtbaar in zijn gedrag tegenover politieke rivalen en internationale leiders. Een voorbeeld daarvan is dat hij, toen hij de Duitse bondskanselier Angela Merkel voor het eerst ontmoette, opzettelijk zijn zwarte labrador Konni had meegebracht naar de fotoshoot van de bijeenkomst, ondanks - of misschien wel omdat - hij wist dat zij bang was voor honden. In haar memoires schreef Merkel: «Ik probeerde de hond te negeren, ook al cirkelde hij naast en rond mij. Aan de gezichtsuitdrukkingen van Poetin kon ik merken dat hij van de situatie genoot».


Deze pagina delen |